 | We learn about........ | |
| We have so far learned in this module... |
|
| The goal of this lesson is to learn ….. |
|
Today’s Sambashanam demonstrates the use of indeclinable words (अव्ययानि) in daily conversation. The words to be noted are highlighted in yellow color.
| Conversation Practice - सम्भाषणाभ्यासः | ||
|---|---|---|
| कुत्र अस्ति ? | ||
| ध्वनिमुद्रिका कुत्र अस्ति ? | सङ्गणकस्य उपरि अस्ति । | |
| वसतिमन्दिरम् मन्दिरस्य दक्षिणतः अस्ति । शकटः मन्दिरस्य पुरतः अस्ति । | कुक्कुरः शकटस्य अधः तिष्ठति । फलं शकटस्य उपरि अस्ति । | |
| कुतः? किम्? कुत्र? | ||
| अहम् इतः तत्र गच्छामि । भवान् ततः अत्र आगच्छतु । इतः लेखनीं नयतु । | भवान् ततः कूपिम् आनयतु । धनस्यूतं ततः अत्र प्रेषयतु । ततः पुस्तकम् आनयतु । | |
| दण्डः | हस्ततः (न) | पतति |
| चषकः | ||
| उपनेत्रम् | ||
| फलम् | वृक्षतः | |
| भवान् कुतः आगच्छति? | ||
| अहम् | गृहतः | आगच्छामि |
| चित्रमन्दिरतः | ||
| देवालयतः | ||
| मन्दिरतः | ||
| विद्यालयतः | ||
| उज्जैनीतः/चेन्नैतः /लख्नौतः | ||
| विदेशतः | ||
| नगरतः | ||
| वनतः/अरण्यतः | ||
| वाटिकातः | ||
| चन्द्रमण्डलतः | ||
| कथं वदति भषति / गर्जति / गच्छति / लिखति? | शनैः – उच्चैः – शीघ्रम् - मन्दम् | |
| शुभाङ्गी शनैः वदति । प्रसन्नः उच्चैः वदति । अहं शीघ्रं गच्छामि । भवती मन्दं लिखति । | कुक्कुरः उच्चैः भषति । सिंहः उच्चैः गर्जति । अहं मन्दम् आगच्छामि । शीघ्रं लिखतु । | |
| सुधाखण्डं तस्मै/तस्यै ददातु। | ||
| कथम् अस्ति ? | ||
| अहं सम्यक् लिखामि । | माधुरी सम्यक् गायति । | |
| कदा उत्तिष्ठति / भोजनम् करोति ? | ||
| भोजने किम् खादति ? | ||
| अन्नम् | खादामि । | |
| रोटिकाम् | ||
| लड्डुकम् | ||
| भोजने अन्नेन सह क्वथितं, सारम्, व्यञ्जनम्, लवणं च सन्ति | ||
| भोजनानन्तरम् आम्रफलम् खादामि । | भोजनस्य अन्ते तक्रं पिबामि । | |
Pratyaya can be literally translated in English as Suffix. The commonness end just there. Prathyayas do much more than Suffixes. प्रत्ययाः (Plural of प्रत्ययः) are the key elements that bring out the power of Samskrit language. Verb roots (धातवः) and Suffixes (प्रत्ययाः) can be considered as the warp and weft of the language fabric. प्रत्ययाः join either with dhatus (धातवः) or with base nouns (प्रातिपदिकानि) to form new meaningful words. The first प्रत्ययः, we propose to learn in this lesson is क्तवतु।
क्तवतु प्रत्ययः belong to the group of ‘कृत् प्रत्ययाः’ which join only with धातवः। Verb roots (धातवः) join with क्तवतु-प्रतययः to produce noun forms. These noun forms indicate the actions done in the past.
क्तवतु प्रयोगाः भूतकाल-क्रियाः सूचयन्ति ।
Let us look at the following example.
रमेशः गृहं गतवान् ।
The above sentence cannot be literally translated into English. But it gives the sense “Ramesh went Home”. Let us look at a similar sentence with a female subject.
सीता गृहं गतवती । - Seetha went home.
गतवान् and गतवती are the results of the join of गम् धातुः and क्तवतु-प्रत्ययः which are noun forms to be used respectively with masculine and feminine subject. These are somewhat close to and much more powerful than past participles in English. We would be able to appreciate the power of क्तवतु forms as we advance in levels.
The question arises, “Don’t we have past tense verb forms in Samskrit to indicate actions directly? “. The answer is we do have लङ् लकारः to form past verb forms which we will be learning in the next lesson.
Cool! Why do we learn the usage of a noun form first, resulting out of a Dhatu Pratyaya combination? We have the answer as -
A beginner finds it easier to learn and apply क्तवतु-प्रयोगः than लङ् लकारः forms.
We can see the general pattern in Ktavatu forms in the picture below. Since क्तवतु-प्रत्ययान्ताः are noun forms they assume different forms according to Linga, number and Vibakthi. The picture shows the प्रथमा-एकवचनम् forms in all three Lingas.
We can easily make out the Masculine, Feminine and Neuter forms end respectively with ‘न्’, ’ती’ and ‘त्’. Let us also see how the forms vary with other vachanas.
Since these are noun forms they assume different forms according to Vibahkthi change. The masculine and Neuter have consonant ending (हलन्ताः) bases while the feminine forms decline like ‘नदी’. We will be learning about हलन्त-शब्दाः in the next module. We learn in this lesson only प्रथमा विभक्तिः patterns which are needed at this level of learning to indicate actions in past.
It is bit difficult to learn a general structure for all क्तवतु forms. Hence the beginners are expected to learn the forms by rote. We have given the क्तवतु forms, matching them with the common present tense forms (लट्) we have learned so far in the table below. Similar forms are placed closely together. Click the table to download the pdf file.
| Meaning | लट्-रूपम् | क्तवतु-रूपाणि | ||
|---|---|---|---|---|
| पुल्लिङ्गे | स्त्रीलिङ्गे | नपुंसके | ||
| Reads | पठति | पठितवान् | पठितवती | पठितवत् |
| Falls | पतति | पतितवान् | पतितवती | पतितवत् |
| Plays | क्रीडति | क्रीडितवान् | क्रीडितवती | क्रीडितवत् |
| Writes | लिखति | लिखितवान् | लिखितवती | लिखितवत् |
| Meets | मिलति | मिलितवान् | मिलितवती | मिलितवत् |
| Eats | खादति | खादितवान् | खादितवती | खादितवत् |
| Accuses | निन्दति | निन्दितवान् | निन्दितवती | निन्दितवत् |
| Sends | प्रेषयति | प्रेषितवान् | प्रेषितवती | प्रेषितवत् |
| Cleans | प्रक्षालयति | प्रक्षालितवान् | प्रक्षालितवती | प्रक्षालितवत् |
| Places | स्थापयति | स्थापितवान् | स्थापितवती | स्थापितवत् |
| Suggests | सूचयति | सूचितवान् | सूचितवती | सूचितवत् |
| Gets Up | उत्तिष्ठति | उत्थितवान् | उत्थितवती | उत्थितवत् |
| Sits | उपविशति | उपविष्टवान् | उपविष्टवती | उपविष्टवत् |
| Drinks | पिबति | पीतवान् | पीतवती | पीतवत् |
| Likes | इच्छति | इष्टवान् | इष्टवती | इष्टवत् |
| Goes | गच्छति | गतवान् | गतवती | गतवत् |
| Comes | आगच्छति | आगतवान् | आगतवती | आगतवत् |
| Takes | नयति | नीतवान् | नीतवति | नीतवत् |
| Brings | आनयति | आनीतवान् | आनीतवती | आनीतवत् |
| Does | करोति | कृतवान् | कृतवती | कृतवत् |
| Hears | शृणोति | श्रुतवान् | श्रुतवती | श्रुतवत् |
| Remembers | स्मरति | स्मृतवान् | स्मृतवती | स्मृतवत् |
| Receives | स्वीकरोति | स्वीकृतवान् | स्वीकृतवती | स्वीकृतवत् |
| Calls | आह्वयति | आहूतवान् | आहूतवती | आहूतवत् |
| Tells | वदति | उक्तवान् | उक्तवती | उक्तवत् |
| Sees | पश्यति | दृष्टवान् | दृष्टवती | दृष्टवत् |
| Asks | पृच्छति | पृष्टवान् | पृष्टवती | पृष्टवत् |
| Discards | त्यजति | त्यक्तवान् | त्यक्तवती | त्यक्तवत् |
| Knows | जानाति | ज्ञातवान् | ज्ञातवती | ज्ञातवत् |
| Gives | ददाति | दत्तवान् | दत्तवती | दत्तवत् |
| Buys | क्रीणाति | क्रीतवान् | क्रीतवती | क्रीतवत् |
| Cries | रोदिति | रुदितवान् | रुदितवती | रुदितवत् |
| Is able | शक्नोति | शक्तवान् | शक्तवती | शक्तवत् |
The table shows only the Singular forms of the participle in three Lingas. Try writing the forms for dual and Plural numbers.
Unlike Lakaras, while using क्तवतु forms we just need to consider the Gender and number of the subject. For example,
| क्तवतु – उदाहरणानि - एकवचनम् | |
|---|---|
| पुल्लिङ्गे | स्त्रीलिङ्गे |
| कृष्णः लिखितवान् । Krishna wrote. | राधा लिखितवती । Radha wrote. |
| त्वम् लिखितवान् । You (Masc) wrote. | त्वम् लिखितवती । You (Femi) wrote. |
| अहम् लिखितवान् । I (Masc) wrote. | अहम् लिखितवती । I (Femi) wrote. |
You can clearly see the ease of using क्तवतु forms in the past. Let us now see the examples for द्विवचनम् and बहुवचनम्. Examples are shown only for Masculine and Feminine forms as the use of Neuter forms are rare at this stage of learning. We will be learning on क्तवतु forms in all three Lingas in detail in the next module.
| क्तवतु – उदाहरणानि - द्विवचनम् | |
|---|---|
| पुल्लिङ्गे | स्त्रीलिङ्गे |
| तौ लिखितवन्तौ । They two (Masc) wrote. | ते लिखितवत्यौ । They two (Femi) wrote. |
| युवां लिखितवन्तौ । You two (Masc) wrote. | युवां लिखितवत्यौ । You two (Femi) wrote. |
| आवां लिखितवन्तौ । We two (Masc) wrote. | आवां लिखितवत्यौ । We two (Femi) wrote. |
| क्तवतु – उदाहरणानि - बहुवचनम् | |
|---|---|
| पुल्लिङ्गे | स्त्रीलिङ्गे |
| बालकाः लिखितवन्तः । Boys wrote. | बालिकाः लिखितवत्यः । Girls wrote. |
| यूयं लिखितवन्तः । You all (Masc) wrote. | यूयं लिखितवत्यः । You all (Femi) wrote. |
| वयं लिखितवन्तः । We all (Masc) wrote. | वयं लिखितवत्यः । We all (Femi) wrote.. |
अस्तु। We suggest that you watch for this type of usages indicating past actions in the conversations and in any Samskrit reading you do.
Right at the moment, to get ourselves more familiar with क्तवतु-प्रयोगः, we resort to doing exercises.
इदानीम् अभ्यासः करणीयः ।
| पुल्लिङ्गे | |||
|---|---|---|---|
| लट्-रूपम् | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| तिष्ठति | स्थितवान् | ||
| हसति | हसितवन्तः | ||
| नमति | नतवन्तौ | ||
| कथयति | कथितवान् | ||
| पश्यति | दृष्टवन्तौ | ||
| भ्रमति | भ्रमितवन्तौ | ||
| लिखति | लिखितवान् | ||
| पिबति | पीतवन्तः | ||
| करोति | कृतवन्तः | ||
| पृच्छति | पृष्टवान् | ||
| स्त्रीलिङ्गे | |||
| गच्छति | गतवती | ||
| पश्यति | दृष्टवत्यौ | ||
| वदति | उदितवती | ||
| कूजति | कूजितवत्यः | ||
| शृणोति | श्रृतवत्यौ | ||
| नयति | नीतवती | ||
| गायति | गीतवत्यः | ||
| खादति | खादितवत्यौ | ||
| क्रीडति | क्रीडितवती | ||
| लिखति | लिखितवत्यः | ||
उदितवान्
पुल्लिङ्ग-एकवचन रूपम्.
स्त्रीलिङ्ग-एकवचने ‘उदितवती’ इति परिवर्तते ।
अहं कार्यं करोमि । → अहं कार्यं कृतवान् / कृतवती ।
We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.
We have so far learned....
In this lesson we learned to express a past action somewhat indirectly using क्तवतु-प्रयोगः. How are the past actions expressed using a क्रियापदम्? We learn about लङ्-लकारः and the resulting verb forms in our next lesson. Our next lesson is….
Lesson 13: Samskrit Past Tense Forms Part - I- भूतकाले लङ् १
 | 0 comments |
To get updates on
संस्कृतवीथी...
