SamskritaVeethy - Easy to Learn Sanskrit Courses!

संस्कृतवीथी - सरलं संस्कृतपठनम् !

Entry Level – Module 2 Samskrit Noun and Verb forms - Lesson 24 - Indeclinables in Samskritam

प्रावेशिकः स्तरः - द्वितीयः विभागः – संस्कृत-नामपदानि क्रियापदानि च - चतुर्विंशतिः पाठः - अव्ययानि

		We learn about........
		Samskrita Sambhashanam - सम्भाषणम् संस्कृतम् अव्ययानि पदानि क्रियाविशेषणानि अव्ययानि समुच्चयबोधकानि पदानि उदाहरणवाक्यानि ‘इति’ तथा ‘यत्’ अतः यतः कृदन्त-अव्ययानि उपसर्गाः

Samskrita Sambashanam – सम्भाषणम् संस्कृतम्

Please click the heading to view the Sambashana video chosen for this lesson. In the video,

• अभ्यासः is done on यदा ........ तदा.
• We then learn how the time or trend fixed to nouns by prefixing अद्यतन, इदानीम्तन, गत and आगामि.
• A revision is done on स्म-प्रयोगः.
• Note the use of तृतीया विभक्तिः along with supplied verb form शोभते in the सुभाषितम्.
• The story told in Samskritam is easy to understand

We list the sentences which were made in the class room video.

अव्ययानि पदानि

We have come across many अव्ययानि पदानि in our earlier lessons and the conversation videos we watched. Padam (पदम्) as defined by ऋषिः पाणिनिः consists of only two forms. ‘सुप्तिङन्तं पदम्’ (1.4.14). That is words formed by the union of ‘सुप्’ or ‘तिङ्’ प्रत्ययाः with roots (धातुः / प्रातिपदिकम्) qualify to be called as Padams. These two types are popularly known as क्रियापदानि and नामपदानि. When the ‘सुप्’ प्रत्ययाः’ joined to base nouns (प्रातिपदिकानि) are dropped in the process Avyayani are resulted. And hence they also get the ‘पदम्’ designation (संज्ञा). These Avyaya words retain the same form in all Vibhakthis, Lingas and Vachanas.

• In Ashtadhyayi Panini Muni himself has declared the words in certain groups as अव्ययानि.
• In word forming process अव्ययशब्दाः are considered as प्रातिपदिकानि (Base nouns).
• सुप्-प्रत्ययाः appended to अव्ययशब्दाः are dropped. अव्ययानि maintain their forms in all Vibhakthis, Lingas and Vachnas. These are now सुबन्तानि, hence gets designated as ‘पदानि’.
• Some कृदन्ताः like words made with क्तवा, ल्यप तुमुन् Pratyyas are also अव्ययपदानि।

Avyayas are many in number. We give a general classification of अव्ययानि along with few examples for each type. We also read few example sentences for most commonly used Avyayas to understand their usage.

Adverbs as indeclinables – क्रियाविशेषणानि अव्ययानि

Adverbs (क्रियाविशेषणानि) which describe the action are अव्ययानि. We list few commonly used क्रियाविशेषणानि and also tell about the aspect of क्रिया they qualify. When we learn passages in next module, we will come across Avyayas of this type and you can easily understand their role in the sentence.

Conjunctions – समुच्चयबोधकानि पदानि

We come across this type of Avyayas very often. We list a few of them here.

Example Sentences – उदाहरणवाक्यानि

There are other Avyayas like ‘तु’, ‘हि’ used as Interjections or just fillers in sentences. Let us now look at the example sentence for some of the Avyaya padas listed above. The avyayas are highlighted in yellow background.

Avyayas used in direct and indirect speech – ‘इति’ तथा ‘यत्’

Repeating or quoting other’s expression is relatively easy in संस्कृतम्. The task is achieved using Avyayas ‘इति’ or ‘यत्’.

उदाहरणम्

“सत्यं वद” इति उपनिषद् वदति।
“इदानीं मम धनम् आवश्यकम” इति रमेशः उक्तवान्।

Same goal can be achieved using ‘यत्’. But there is a slight change in the usage.

उदाहरणम्

“अधिकारी अवदत् यत् विलम्बेन कार्यालयम् न आगच्छतु।"
भगवान् श्रीकृष्णः अर्जुनम् उक्तवान् यत् सर्वधर्मान् परित्यज्य मामेकं शरणं व्रज.

Therefore and Because – अतः यतः च

Therefore and because are two conjunctions in English which relate two sentences with reason. संस्कृत-भाषायाम् एतत् कार्यं अतः, यतः इति अव्ययद्वयेन सिद्ध्यते. Same job is achieved in संस्कृतम् using Avyayas अतः and यतः.

The same sentences can be joined using ‘यतः’ as follows:

Participles as indeclinables - कृदन्त-अव्ययानि

We have already learned the forms obtained when कृत् Pratyayas like ‘क्तवा / ल्यप’ and ‘तुमुन्’ join धातवः. Although they indicate actions, they are प्रातिपदिकानि as the result from the join of धातुः and कृत्-प्रत्ययः. They remain as Avyayas by joining with Vibhakthi Pratyayas. Please click the links to the lessons to revise their forms and usage.

क्त्वा/ल्यप्-प्रत्ययान्तस्य प्रयोग
तुमुन् प्रयोगः

उपसर्गाः

The list of 22 उपसर्गाः technically known as प्रादयः also get designated as अव्यय-पदानि। Click to check the lesson on उपसर्गाः and brush up your knowledge on उपसर्गाः(Prefixes).

The scope of this lesson is to give an idea on अव्ययपदानि and list a few of them with example sentences. We will come to know about more Avyayas as we read more Samskritam Texts. We now complete this compact lesson on Avyayas with our usual practice exercises. आगच्छन्तु। अव्यय-सम्बन्धितम् अभ्यासं कुर्म।

Practice Exercises - अभ्यास-प्रश्नानि

1. Pick the suitable Avyaya from the box and fill in the blanks. कोष्टकतः उचितम् अव्ययम् पदम् चित्वा रिक्तस्थानम् पूरयन्तु।
   

   एव प्रातः मन्दम् च गन्तुम् अपि उच्चैः बहिः इति गत्वा यतः यत् अतः मा सम्यक्

   
   
   1. भ्रमणार्थम् छात्राभ्यां सह न केवलं आचार्याः, प्रधानाचार्यः ............ गमिष्यति।
   2. इदं मिष्टान्नं, रमेशाय, गिरीशाय गीतायै ............ यच्छतु।
   3. वयं विद्यालयम् ......... गच्छामः, अन्यत्र न।
   4. न श्रूयते, कृपया ......... वदतु।
   5. एषा शाटिका बहु ........ अस्ति।
   6. शकटः .......... गच्छति।
   7. कोलाहलं ......... कुरुत।
   8. वृष्टिः अस्ति, ........ छत्रं स्वीकृरु।
   9. “श्रद्धावान् लभते ज्ञानम्” ........ भगवद्गीतायां भगवान् श्रीकृष्णः वदति।
   10. गृहं ........... धनं प्रेषयामि।
   11. गृहात् ....... मा गच्छ।
   12. पिता कार्यालयं ......... सिद्धः आसीत्।
   13. स्वेदकं धरामि, ........ शैत्यम् अस्ति। (स्वेदकः – Sweater)
   14. मम मित्रम् अवदत्, ............ सायंकाले मिलाव।
   15. .......... देवं ध्यायतु।


2. Translate the sentences into Samskritam. दत्तानां वाक्यानां संस्कृत-अनुवादम् कुरुत ।
   
   1. Do Hardwork, else you will fail (Hardwork – परिश्रमम्, Else- अन्यथा (अव्ययम्) Failed person - अनुत्तीर्णः)
   2. River flows in front of the temple. (in front of - पुरतः)
   3. Our exam is on Monday and Tuesday. (Monday – सोमवासरः Tuesday – मङ्गलवासरः)
   4. Clever man understands quickly. (Clever man – बुद्धिमान्, to understand – अव + गम्)
   5. Good people think “My life is only for helping others”. (Good people – सज्जनाः life – जीवनम् helping others – परोपकारम्)
   6. There was rain, therefore there is water everywhere.
   7. Go to School after eating food.
   8. I will not buy this, because it is costly. (This - इदम् costly – मूल्यम् अधिकम्)
   9. Do not go now.
   10. Sumedha, Sulekha and Surabhi write exam. (Surabhi - सुरभिः)


3. Combine or transform the sentences given as directed in the Parenthesis. वाक्यानां परिवर्तनं यथा आवरणे सूचितं कुर्वन्तु।
   1. अत्र शिशवः सन्ति। अत्र बालाः सन्ति। (एकं वाक्यं लिखतु)
   2. पुस्तकालये पुस्तकानि सन्ति। पुस्तकालये क्रीडा-वस्तूनि न सन्ति। (‘एव’ उपयुज्य एकं वाक्यं लिखतु।)
   3. ‘अहं ह्यः चलचित्रम् अपश्यम्’। ललिता अवदत्। (इति)
   4. ‘उत्तिष्ठत जाग्रत’ इति स्वामी विवेकानन्दः उक्तवान्। (यत्)
   5. चिकित्सालयं गच्छामि। शिरोवेदना अस्ति। (अतः)
   6. अद्य रविवासरः। अद्य कार्यालयं नास्ति। (यतः)
   7. भवान् देवं नमतु। भवान् प्रार्थनां करोतु। (एक वाक्येन लिखत्)
   8. काकः जलं न अपिबत्, यतः घटे जलं न्यूनम् आसीत्। (अतः)
   9. भ्राता पाकशालाम् अगच्छत्। भोजनम् अकरोत्। (‘तुमुन्’ उपयुज्य एकं वाक्यं लिखतु)
   10. मयूराः हर्षेण नृत्यन्ति। वर्षाकालः आगतः। (किमर्थम् उपयुज्य प्रश्नवाक्यम्, यतः उपयुज्य उत्तरं च लिखतु।)

उत्तराणि पश्यतु! - Show Answers       उत्तराणि गूहयतु! - Hide Answers!

1. 1. भ्रमणार्थम् छात्राभ्यां सह न केवलं आचार्याः, प्रधानाचार्यः अपि गमिष्यति।
   2. इदं मिष्टान्नं, रमेशाय, गिरीशाय गीतायै च यच्छतु।
   3. वयं विद्यालयम् एव गच्छामः, अन्यत्र न।
   4. न श्रूयते, कृपया उच्चैः वदतु।
   5. एषा शाटिका बहु सम्यक् अस्ति।
   6. शकटः मन्दं गच्छति।
   7. कोलाहलं मा कुरुत।
   8. वृष्टिः अस्ति, अतः छत्रं स्वीकुरु।
   9. “श्रद्धावान् लभते ज्ञानम्” इति भगवद्गीतायां भगवान् श्रीकृष्णः वदति।
   10. गृहं गत्वा धनं प्रेषयामि।
   11. गृहात् बहिः मा गच्छ।
   12. पिता कार्यालयं गन्तुं सिद्धः आसीत्।
   13. स्वेदकं धरामि, यतः शैत्यम् अस्ति। (स्वेदकः – Sweater)
   14. मम मित्रम् अवदत्, यत् सायंकाले मिलाव।
   15. प्रातः देवं ध्यायतु।


2. 1. परिश्रमं कुरु। अन्यथा अनुत्तीर्णः भविष्यसि।
   2. मन्दिरस्य पुरतः नदी प्रवहति।
   3. अस्माकं परीक्षा सोववासरे मङ्गलवासरे च अस्ति।
   4. बुद्धिमान् शीघ्रम् अवगच्छति।
   5. ‘परोपकाराय एव मम जीवनम् अस्ति’ इति सज्जनाः चिन्तयन्ति।
   6. वृष्टिः असीत्, अतः सर्वत्र जलम् अस्ति।
   7. भोजनं कृत्वा विद्यालयं गच्छ।
   8. इदं न क्रीणामि, यतः अस्य मूल्यम् अधिकम् अस्ति।
   9. इदानीं मा गच्छ।
   10. सुमेधा, सुलेखा, सुरभिः च परीक्षां लिखन्ति।


3. 1. अत्र शिशवः बालाः च सन्ति।
   2. पुस्तकालये पुस्तकानि एव सन्ति, न क्रीडा-वस्तूनि।
   3. ‘अहं ह्यः चलचित्रम् अपश्यम्’ इति ललिता अवदत्।
   4. स्वामी विवेकानन्दः उक्तवान् यत् उत्तिष्ठत जाग्रत।
   5. शिरोवेदना अस्ति, अतः चिकित्सालयं गच्छामि।
   6. अद्य कार्यालयं नास्ति, यतः अद्य रविवासरः।
   7. भवान् देवं नत्वा प्रार्थनां करोतु।
   8. घटे जलं न्यूनम् आसीत्, अतः काकः जलं न अपिबत्।
   9. भ्राता भोजनं कर्तुं पाकशालाम् अगच्छत्।
   10. मयूराः किमर्थं हर्षेण नृत्यन्ति? यतः वर्षाकालः आगतः।

We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering free. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.
We have so far learned....

• नामपदानि - सर्वनामशब्दाः – सप्त विभक्तयः, संबोधन-प्रथमा विभक्तिः च
• लटि क्रियारूपाणि - परस्मैपदिनः धातवः आत्मनेपदिनः धातवःच - Causative verb forms in Samskritam - णिजन्त-क्रियापदानि, उपसर्गाः
• Sanskrit Verb Forms Imperative Mood - आज्ञाप्रार्थनादिषु लोट्
• Past actions - Noun forms using क्तवतु-प्रत्ययः , लङ् – रूपाणि (Past tense Verb forms) and स्म-प्रयोगः to represent habitual actions.
• Future Tense Verb Forms (ऌट्-रूपाणि)
• पूर्वकालिकः Forms with Suffixes क्त्वा/ल्यप् and तुमुन् Endings and their usages
• अव्ययपदानि

In this module on संस्कृत-नामपदानि क्रियापदानि च, we got a primary knowledge on नामपदानि क्रियापदानि, अव्ययानि च. We learn little bit more about numbers (सङ्ख्याः) before we conclude this module. Our next lesson is….
Lesson 25: More on Samskrit Number Forms - सङ्ख्या - किञ्चित् अधिकं पठनम्

Upload

click to upload image

0 comments

Upload

click to upload image

×