| The goal of this lesson is ….. |
|
Noun words are formed in Samskritam in seven ways using Vibhakthis (विभक्तयः). Each Vibhakthi form tells its relation to the verb. We learned about these सप्तविभक्तयः (Seven noun forms) in this module. Let us quickly revise their forms, roles and usages.
प्रथमा विभक्तिः forms are used in the following instances.
Subject in प्रथमा विभक्तिः is got as an answer by asking questions कः, का, किम् and their dual and plural equivalents.
Our lesson content on प्रथमा विभक्तिः was restricted to the first two cases in only. We will be learning about active and passive voice usages in detail in the next module.
We now list the first case forms for some commonly used Vowel endings (अजन्ताः शब्दाः) in all three lingas.
| पुल्लिङ्गे प्रथमाविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| अन्तः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| अकाराम्तः (राम) | रामः रामः पठति। | रामौ रामौ पठत। | रामाः रामाः पठन्ति। |
| इकारान्तः (हरि) | हरिः हरिः गच्छति। | हरी हरी गच्छतः। | हरयः हरयः गच्छन्ति। |
| उकारान्तः (गुरु) | गुरुः गुरुः उपदिशति। | गुरू गरू उपदिशतः। | गुरवः गुरवः उपदिशन्ति। |
| ऋकारान्तः (पितृ) | पिता पिता नमति। | पितरौ पितरौ नमतः। | पितरः पितरः नमन्ति। |
| स्त्रीलिङ्गे प्रथमाविभक्ति-रूपाणि | |||
| आकारान्तः (रमा) | रमा रमा गायति। | रमे रमे गायतः। | रमाः रमाः गायन्ति। |
| इकारान्तः (मति) | मतिः मतिः अस्ति। | मती मती स्तः। | मतयः मतयः सन्ति। |
| ईकारान्तः (नदी) | नदी नदी प्रवहति। | नद्यौ नद्यौ प्रवहतः। | नद्यः नद्यः प्रवहन्ति। |
| उकारान्तः (धेनु) | धेनुः धेनुः चरति। | धेनू धेनू चरतः। | धेनवः धेनवः चरन्ति। |
| ऊकारान्तः (वधू) | वधूः वधूः उपविशति। | वध्वौ वध्वौ उपविशतः। | वध्वाः वघ्वाः उपविशन्ति। |
| ऋकारान्तः (मातृ) | माता माता पचति। | मातरौ मातरौ पचतः। | मातरः मातरः पचन्ति। |
| नपुंसके प्रथमाविभक्ति-रूपाणि | |||
| अकारान्तः (फल) | फलम् फलं पतति। | फले फले पततः। | फलानि फलानि पतन्ति। |
| इकारान्तः (वारि) | वारि | वारिणी | वारीणि |
We also list the प्रथमाविभक्तिः forms of सर्वनाम-शब्दाः.
| सर्वनामशब्दानां प्रथमाविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| एतद् (पुं) | एषः एषः बालः। | एतौ एतौ बालौ। | एते एते बालाः। |
| एतद् (स्त्री) | एषा एषा लता। | एते एते लते। | एषाः एषाः लताः। |
| एतद् (नपुं) | एतत् एतत् फलम्। | एते एते फले। | एतानि एतानि फलानि। |
| तद् (पुं) | सः सः वृक्षः। | तौ तौ वृक्षौ। | ते ते वृक्षाः। |
| तद् (स्त्री) | सा सा युवती। | ते ते युवत्यौ। | ताः ताः युवत्यः। |
| तद् (नपुं) | तत् तत् गृहम्। | ते ते गृहे। | तानि तानि गृहानि। |
| किम् (पुं) | कः | कौ | के |
| किम् (स्त्री) | का | के | काः |
| किम् (नपुं) | किम् | के | कानि |
Click the link below to view the lesson on first case noun forms.
प्रथमा विभक्तिः
सम्बोधन-प्रथमा forms are used in addressing or calling someone. Words like हे, अयि and भोः are also used along with Sambodhana forms.
उदाहरणम्:
हे छात्राः! भोः मित्र!
Sambodhana forms for our known अजन्ताः शब्द are given below.
| पुल्लिङ्गे सम्बोधनप्रथमाविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| अन्तः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| अकाराम्तः (राम) | राम हे राम! | रामौ हे रामौ! | रामाः हे रामाः! |
| इकारान्तः (हरि) | हरे हे हरे! | हरी हे हरी! | हरयः हे हरयः! |
| उकारान्तः (गुरु) | गुरो हे गुरो! | गुरू हे गुरू! | गुरवः हे गुरवः! |
| ऋकारान्तः (पितृ) | पितः हे पितः! | पितरौ हे पितरौ! | पितरः हे पितरः! |
| स्त्रीलिङ्गे सम्बोधनप्रथमाविभक्ति-रूपाणि | |||
| आकारान्तः (रमा) | रमे हे रमे! | रमे हे रमे! | रमाः हे रमाः! |
| इकारान्तः (मति) | मते हे मते! | मती हे मती! | मतयः हे मतय! |
| ईकारान्तः (नदी) | नदि हे नदि! | नद्यौ हे नद्यौ! | नद्यः हे नद्यः! |
| उकारान्तः (धेनु) | धेनो हे धेनो! | धेनू हे धेनू! | धेनवः हे धेनवः! |
| ऊकारान्तः (वधू) | वधु हे वधु! | वध्वौ हे वध्वौ! | वध्वाः हे वघ्वाः! |
| ऋकारान्तः (मातृ) | मातः हे मातः! | मातरौ हे मातरौ! | मातरः हे मातरः! |
| नपुंसके सम्बोधनप्रथमाविभक्ति-रूपाणि | |||
| अकारान्तः (फल) | फल हे फल! | फले हे फले! | फलानि हे फलानि! |
| इकारान्तः (वारि) | वारे – वारि हे वारे! – हे वारि! | वारिणी हे वारिणी! | वारीणि हे वारीणि! |
लोट्-क्रियापदानि is generally used after addressing (calling) somebody in Sambodhana form.
उदाहरणम् - कृष्ण ! जलम् आनय ।
Please click the link below to revisit the lesson on सम्बोधनप्रथमा विभक्तिः and revise the topic.
सम्बोधनप्रथमा विभक्तिः
Where do we use द्वितीया विभक्तिः?
We now list the second case forms for some commonly used Vowel endings (अजन्ताः शब्दाः) in all three lingas.
| पुल्लिङ्गे द्वितीयाविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| अन्तः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| अकाराम्तः (राम) | रामम् रमेशः ग्रामं गच्छति। | रामौ रमेशः वृक्षौ पश्यति। | रामान् रमेशः वृक्षान् पश्यति। |
| इकारान्तः (हरि) | हरिम् | हरी | हरीन् |
| उकारान्तः (गुरु) | गुरुम् शिष्यः गुरुम् नमति। | गुरू शिष्यः गुरू नमति। | गुरून् शिष्यः गुरून् नमति। |
| ऋकारान्तः (पितृ) | पितरम् | पितरौ | पितॄन् |
| स्त्रीलिङ्गे द्वितीयाविभक्ति-रूपाणि | |||
| आकारान्तः (रमा) | रमाम् | रमे | रमाः |
| इकारान्तः (मति) | मतिम् | मती | मतीः |
| ईकारान्तः (नदी) | नदीम् वीथीं उभयतः वृक्षाः सन्ति। | नद्यौ | नदीः |
| उकारान्तः (धेनु) | धेनुम् धेनुं परितः वत्साः सन्ति। | धेनू | धेनूः |
| ऊकारान्तः (वधू) | वधूम् | वध्वौ | वधूः |
| ऋकारान्तः (मातृ) | मातरम् | मातरौ | मातॄन् |
| नपुंसके द्वितीयाविभक्ति-रूपाणि | |||
| अकारान्तः (फल) | फलम् | फले | फलानि |
| इकारान्तः (वारि) | वारि | वारिणी | वारीणि |
द्वितीयाविभक्तिः forms of सर्वनाम-शब्दाः.
| सर्वनामशब्दानां द्वितीयाविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| एतद् (पुं) | एतम् - एनम् | एतौ | एतान् |
| एतद् (स्त्री) | एषाम् - एनाम् | एते | एषाः |
| एतद् (नपुं) | एतत् - एनत् | एते | एतानि |
| तद् (पुं) | तम् | तौ | तान् |
| तद् (स्त्री) | ताम् | ते | ताः |
| तद् (नपुं) | तत् | ते | तानि |
| किम् (पुं) | कम् | कौ | कान् |
| किम् (स्त्री) | काम् | के | काः |
| किम् (नपुं) | किम् | के | कानि |
क्रियापदानि formed using द्विकर्मकाः धातवः accept two objects (मुख्यकर्म गौणकर्म च) in a sentence. Look at the example sentences.
प्रच्छ् and नी are द्विकर्मकौ धातौ. Principally there are 16 द्विकर्मकाः धातवः, In this module we just mentioned about द्विकर्मकाः धातवः and gave few example. We will be learning more on this topic in the next module.
Click the link below to view the lesson on second case noun forms.
द्वितीया विभक्तिः
तृतीया विभक्तिः is used mainly in the following situations.
Let us now look at the तृतीया forms of अजन्ताः शब्दाः we are familiar with in all three Lingas.
| पुल्लिङ्गे तृतीयाविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| अन्तः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| अकाराम्तः (राम) | रामेण | रामाभ्याम् | रामैः |
| इकारान्तः (हरि) | हरिणा | हरिभ्याम् | हरिभिः |
| उकारान्तः (गुरु) | गुरुणा | गुरुभ्याम् | गुरुभिः |
| ऋकारान्तः (पितृ) | पित्रा | पितृभ्याम् | पितृभिः |
| स्त्रीलिङ्गे तृतीयाविभक्ति-रूपाणि | |||
| आकारान्तः (रमा) | रमया | रमाभ्याम् | रमाभिः |
| इकारान्तः (मति) | मत्या | मतिभ्याम् | मतिभिः |
| ईकारान्तः (नदी) | नद्या | नदीभ्याम् | नदीभिः |
| उकारान्तः (धेनु) | धेन्वा | धेनुभ्याम् | धेनुभिः |
| ऊकारान्तः (वधू) | वध्वा | वधूभ्याम् | वधूभिः |
| ऋकारान्तः (मातृ) | मात्रा | मातृभ्याम् | मातृभिः |
| नपुंसके तृतीयाविभक्ति-रूपाणि | |||
| अकारान्तः (फल) | फलेन | फलाभ्याम् | फलैः |
| इकारान्तः (वारि) | वारिणा | वारिभ्याम् | वारिभिः |
तृतीयाविभक्तिः forms of सर्वनाम-शब्दाः.
| सर्वनामशब्दानां तृतीयाविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| एतद् (पुं) | एतेन - एनेन | एताभ्याम् | एतैः |
| एतद् (स्त्री) | एतया - एनया | एताभ्याम् | एताभिः |
| एतद् (नपुं) | एतेन - एनेन | एताभ्याम् | एतैः |
| तद् (पुं) | तेन | ताभ्याम् | तैः |
| तद् (स्त्री) | तया | ताभ्याम् | ताभिः |
| तद् (नपुं) | तेन | ताभ्याम् | तैः |
| किम् (पुं) | केन | काभ्याम् | कैः |
| किम् (स्त्री) | कया | काभ्याम् | काभिः |
| किम् (नपुं) | केन | काभ्याम् | कैः |
Please click the link below to refer back to the lesson on third case forms.
तृतीया विभक्तिः
We learned about the use of चतुर्थी विभक्तिः in the following situations.
Let us now look at the चतुर्थी-विभक्ती-शब्दाः of the known अजन्ताः.
| पुल्लिङ्गे चतुर्थीविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| अन्तः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| अकाराम्तः (राम) | रामाय | रामाभ्याम् | रामेभ्यः |
| इकारान्तः (हरि) | हरये | हरिभ्याम् | हरिभ्यः |
| उकारान्तः (गुरु) | गुरवे | गुरुभ्याम् | गुरुभ्यः |
| ऋकारान्तः (पितृ) | पित्रे | पितृभ्याम् | पितृभ्यः |
| स्त्रीलिङ्गे चतुर्थीविभक्ति-रूपाणि | |||
| आकारान्तः (रमा) | रमायै | रमाभ्याम् | रमाभ्यः |
| इकारान्तः (मति) | मत्यै - मतये | मतिभ्याम् | मतिभ्यः |
| ईकारान्तः (नदी) | नद्यै | नदीभ्याम् | नदीभ्यः |
| उकारान्तः (धेनु) | धेन्वै - धेनवे | धेनुभ्याम् | धेनुभ्यः |
| ऊकारान्तः (वधू) | वध्वे | वधूभ्याम् | वधूभ्यः |
| ऋकारान्तः (मातृ) | मात्रे | मातृभ्याम् | मातृभ्यः |
| नपुंसके चतुर्थीविभक्ति-रूपाणि | |||
| अकारान्तः (फल) | फलाय | फलाभ्याम् | फलेभ्यः |
| इकारान्तः (वारि) | वारिणे | वारिभ्याम् | वारिभ्यः |
चतुर्थीविभक्तिः forms of सर्वनाम-शब्दाः.
| सर्वनामशब्दानां चतुर्थीविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| एतद् (पुं) | एतस्मै | एताभ्याम् | एतेभ्यः |
| एतद् (स्त्री) | एतस्यै | एताभ्याम् | एताभ्यः |
| एतद् (नपुं) | एतस्मै | एताभ्याम् | एतेभ्यः |
| तद् (पुं) | तस्मै | ताभ्याम् | तेभ्यः |
| तद् (स्त्री) | तस्यै | ताभ्याम् | ताभ्यः |
| तद् (नपुं) | तस्मै | ताभ्याम् | तेभ्यः |
| किम् (पुं) | कस्मै | काभ्याम् | केभ्यः |
| किम् (स्त्री) | कस्यै | काभ्याम् | काभ्यः |
| किम् (नपुं) | कस्मै | काभ्याम् | केभ्यः |
Please click the link below to refer back to the lesson on fourth case forms.
चतुर्थी विभक्तिः
पञ्चमी विभक्तिः plays the role of prepositions “from or since”. They are primarily applied in the following instances.
We now revise the पञ्चमी forms of known अजन्ताः शब्दाः.
| पुल्लिङ्गे पञ्चमीविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| अन्तः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| अकाराम्तः (राम) | रामात् | रामाभ्याम् | रामेभ्यः |
| इकारान्तः (हरि) | हरेः | हरिभ्याम् | हरिभ्यः |
| उकारान्तः (गुरु) | गुरोः | गुरुभ्याम् | गुरुभ्यः |
| ऋकारान्तः (पितृ) | पितुः | पितृभ्याम् | पितृभ्यः |
| स्त्रीलिङ्गे पञ्चमीविभक्ति-रूपाणि | |||
| आकारान्तः (रमा) | रमायाः | रमाभ्याम् | रमाभ्यः |
| इकारान्तः (मति) | मत्याः / मतेः | मतिभ्याम् | मतिभ्यः |
| ईकारान्तः (नदी) | नद्याः | नदीभ्याम् | नदीभ्यः |
| उकारान्तः (धेनु) | धेन्वाः / धेनोः | धेनुभ्याम् | धेनुभ्यः |
| ऊकारान्तः (वधू) | वध्वाः | वधूभ्याम् | वधूभ्यः |
| ऋकारान्तः (मातृ) | मातुः | मातृभ्याम् | मातृभ्यः |
| नपुंसके पञ्चमीविभक्ति-रूपाणि | |||
| अकारान्तः (फल) | फलात् | फलाभ्याम् | फलेभ्यः |
| इकारान्तः (वारि) | वारिणः | वारिभ्याम् | वारिभ्यः |
पञ्चमीविभक्तिः forms of सर्वनाम-शब्दाः.
| सर्वनामशब्दानां पञ्चमीविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| एतद् (पुं) | एतस्मात् | एताभ्याम् | एतेभ्यः |
| एतद् (स्त्री) | एतस्याः | एताभ्याम् | एताभ्यः |
| एतद् (नपुं) | एतस्मात् | एताभ्याम् | एतेभ्यः |
| तद् (पुं) | तस्मात् | ताभ्याम् | तेभ्यः |
| तद् (स्त्री) | तस्याः | ताभ्याम् | ताभ्यः |
| तद् (नपुं) | तस्मात् | ताभ्याम् | तेभ्यः |
| किम् (पुं) | कस्मात् | काभ्याम् | केभ्यः |
| किम् (स्त्री) | कस्याः | काभ्याम् | काभ्यः |
| किम् (नपुं) | कस्मात् | काभ्याम् | केभ्यः |
Please click the link below to refer back to the lesson on fifth case forms.
पञ्चमी विभक्तिः
षष्ठी विभक्तिः, the indicator of Sambandha is the most useful विभक्तिः. Although it is not directly related to Kriya in a sentence, it has the potential to get associated with all other Karakas. षष्ठी विभक्तिः, the Genitive case also provides the sense of preposition ‘of’. षष्ठी विभक्तिः is used to indicate the Sambandha in the following instances.
Here are the षष्ठीविभक्ति-शब्दाः to understand the pattern seen in the forms according the endings.
| पुल्लिङ्गे षष्ठीविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| अन्तः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| अकाराम्तः (राम) | रामस्य | रामयोः | रामाणाम् |
| इकारान्तः (हरि) | हरेः | हर्योः | हरीणाम् |
| उकारान्तः (गुरु) | गुरोः | गुर्वोः | गुरूणाम् |
| ऋकारान्तः (पितृ) | पितुः | पित्रोः | पितॄणाम् |
| स्त्रीलिङ्गे षष्ठीविभक्ति-रूपाणि | |||
| आकारान्तः (रमा) | रमायाः | रमयोः | रमाणाम् |
| इकारान्तः (मति) | मत्याः / मतेः | मत्योः | मतीणाम् |
| ईकारान्तः (नदी) | नद्याः | नद्योः | नदीनाम् |
| उकारान्तः (धेनु) | धेन्वाः / धेनोः | धेन्वोः | धेनुनाम् |
| ऊकारान्तः (वधू) | वध्वाः | वध्वोः | वधूनाम् |
| ऋकारान्तः (मातृ) | मातुः | मात्रोः | मातॄणाम् |
| नपुंसके षष्ठीविभक्ति-रूपाणि | |||
| अकारान्तः (फल) | फलस्य | फलयोः | फलानाम् |
| इकारान्तः (वारि) | वारिणः | वारिणोः | वारीणाम् |
षष्ठीविभक्तिः forms of सर्वनाम-शब्दाः.
| सर्वनामशब्दानां षष्ठीविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| एतद् (पुं) | एतस्य | एतयोः-एनयोः | एतेषाम् |
| एतद् (स्त्री) | एतस्याः | एतयोः-एनयोः | एतासाम् |
| एतद् (नपुं) | एतस्य | एतयोः-एनयोः | एतेषाम् |
| तद् (पुं) | तस्य | तयोः | तेषाम् |
| तद् (स्त्री) | तस्याः | तयोः | तासाम् |
| तद् (नपुं) | तस्य | तयोः | तेषाम् |
| किम् (पुं) | कस्य | कयोः | केषाम् |
| किम् (स्त्री) | कस्याः | कयोः | कासाम् |
| किम् (नपुं) | कस्य | कयोः | केषाम् |
In our lesson on Sixth case noun forms, we have also included lists of सम्बन्ध-नामानि (Relations) and रुचिनामानि (Tastes). Please click the link below to refer back to the lesson on sixth case forms.
षष्ठी विभक्तिः
सप्तमी विभक्तिः is generally used to indicate the basis of action. अधिकरणे सप्तमी विभक्तिः. अधिकरणम् indicated by सप्तमी विभक्तिः, can be broadly classified into three types.
Revision cannot be complete without going through the सप्तमीवीभक्ति-रूपाणि. Seventh case forms are given below for the अजन्ताः we are familiar with.
| पुल्लिङ्गे सप्तमीविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| अन्तः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| अकाराम्तः (राम) | रामे | रामयोः | रामेषु |
| इकारान्तः (हरि) | हरौ | हर्योः | हरिषु |
| उकारान्तः (गुरु) | गुरौ | गुर्वोः | गुरुषु |
| ऋकारान्तः (पितृ) | पितरि | पित्रोः | पितृषु |
| स्त्रीलिङ्गे सप्तमीविभक्ति-रूपाणि | |||
| आकारान्तः (रमा) | रमायाम् | रमयोः | रमासु |
| इकारान्तः (मति) | मत्याम् / मतौ | मत्योः | मतिषु |
| ईकारान्तः (नदी) | नद्याम् | नद्योः | नदीषु |
| उकारान्तः (धेनु) | धेन्वाम् / धेनौ | धेन्वोः | धेनुषु |
| ऊकारान्तः (वधू) | वध्वाम् | वध्वोः | वधूषु |
| ऋकारान्तः (मातृ) | मातरि | मात्रोः | मातृषु |
| नपुंसके सप्तमीविभक्ति-रूपाणि | |||
| अकारान्तः (फल) | फले | फलयोः | फलेषु |
| इकारान्तः (वारि) | वारिणि | वारिणोः | वारिषु |
सप्तमीविभक्तिः forms of सर्वनाम-शब्दाः.
| सर्वनामशब्दानां सप्तमीविभक्ति-रूपाणि | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| एतद् (पुं) | एतस्मिन् | एतयोः-एनयोः | एतेषु |
| एतद् (स्त्री) | एतस्याम् | एतयोः-एनयोः | एतासु |
| एतद् (नपुं) | एतस्मिन् | एतयोः-एनयोः | एतेषु |
| तद् (पुं) | तस्मिन् | तयोः | तेषु |
| तद् (स्त्री) | तस्याम् | तयोः | तासु |
| तद् (नपुं) | तस्मिन् | तयोः | तेषु |
| किम् (पुं) | कस्मिन् | कयोः | केषु |
| किम् (स्त्री) | कस्याम् | कयोः | कासु |
| किम् (नपुं) | कस्मिन् | कयोः | केषु |
Please click the link below to refer back to the lesson on seventh case forms.
सप्तमी विभक्तिः
लकाराः are the short forms used to denote a Tense or mood in a verb form. We learned four लकाराः in this module.
Let us now look at the forms and usage of these लकाराः.
लट् लकारः is used to get the present tense verb form from Dhatu. At primary level we just understand and learn the forms using patterns. Actual conjugation process involves many grammatical steps (प्रक्रियाः) which is beyond the scope of this level. Keeping the pattern in mind and reading texts, we can easily recognize the वर्तमानकाल-क्रियापदानि and with this we can also use the verb forms in conversations and writings.
Dhatus are of three types depending upon the type of Pratyaya they take, परस्मैपदी, आत्मनेपदी and उभयपदी.
Although we introduced all the three types of Dhatus, our focus was on परस्मैपदी forms. परस्मैपद endings are given in the chart below.
| लटि परस्मैपदप्रत्ययान्ताः – Present Tense Endings | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | ति | तः | अन्ति |
| मद्यमपुरुषः | सि | थः | थ |
| उत्तमपुरुषः | मि | वः | मः |
We have chosen those verb roots which have common present tense forms and posted in the table.
| धातूनां सामान्य लट्-क्रियारूपाणि (परस्मैपदी) | |||
|---|---|---|---|
| ‘भू’ (भव्) धातुः (to be) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | भवति | भवतः | भवन्ति |
| मद्यमपरुषः | भवसि | भवथः | भवथ |
| उत्तमपुरुषः | भवामि | भवावः | भवामः |
| ‘गम्’ (गच्छ्) धातुः (to go) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | गच्छति | गच्छतः | गच्छन्ति |
| मद्यमपरुषः | गच्छसि | गच्छथः | गच्छथ |
| उत्तमपुरुषः | गच्छामि | गच्छावः | गच्छामः |
| ‘लिख्’ धातुः (to write) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | लिखति | लिखतः | लिखन्ति |
| मद्यमपरुषः | लिखसि | लिखथः | लिखथ |
| उत्तमपुरुषः | लिखामि | लिखावः | लिखामः |
| ‘पठ्’ धातुः (to read) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | पठति | पठतः | पठन्ति |
| मद्यमपरुषः | पठसि | पठथः | पठथ |
| उत्तमपुरुषः | पठामि | पठावः | पठामः |
| ‘हस्’ धातुः (to laugh) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | हसति | हसतः | हसन्ति |
| मद्यमपरुषः | हससि | हसथः | हसथ |
| उत्तमपुरुषः | हसामि | हसावः | हसामः |
| ‘धाव्’ धातुः (to run) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | धावति | धावतः | धावन्ति |
| मद्यमपरुषः | धावसि | धावथः | धावथ |
| उत्तमपुरुषः | धावामि | धावावः | धावामः |
| ‘रक्ष्’ धातुः (to protect) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | रक्षति | रक्षतः | रक्षन्ति |
| मद्यमपरुषः | रक्षसि | रक्षथः | रक्षथ |
| उत्तमपुरुषः | रक्षामि | रक्षावः | रक्षामः |
| ‘क्रीड्’ धातुः (to play) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | क्रीडति | क्रीडतः | क्रीडन्ति |
| मद्यमपरुषः | क्रीडसि | क्रीडथः | क्रीडथ |
| उत्तमपुरुषः | क्रीडामि | क्रीडावः | क्रीडामः |
| ‘वद्’ धातुः (to speak) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | वदति | वदतः | वदन्ति |
| मद्यमपरुषः | वदसि | वदथः | वदथ |
| उत्तमपुरुषः | वदामि | वदावः | वदामः |
There are verb roots (धातवः) which do not conjugate in the regular way and the क्रियापदानि formed do not follow the common pattern. We have given the list of such verb roots which has special verb forms. You may view the लट् forms of these dhatus by clicking the links.
We also learned the endings and verb forms for आत्मनेपदिनः धातवः. We had just listed the endings and some example sentences. We will be learning more in detail in out next module on आत्मनेपदिनः and उभयपदिनः धातवः. As of now you may just revise the lesson on आत्मनेपदिनः धातवः by clicking the link below.
आत्मनेपदिनः and उभयपदिनः धातवः
Learning material for लट् लकारः is distributed over many lessons in this module. We have provided the link for all lessons on लट् लकारः below for you to revise.
णिच् प्रत्ययः is joined to धातु to give the sense of causing an action. णिजन्त-क्रियापदानी the Causal verb forms vary from the verb forms which indicate the direct action.
उदाहरणम्:
छात्रः पाठं पठति – Boy reads the lesson – Direct action
अध्यापकः पाठं पाठयति – Teacher teaches the lesson – Causing the students to learn.
For Causative purpose, Atmanepadi Dhatus also assume Parasmeipadi endings.
उदाहरणम् – णिचन्त form of वर्धते is वर्धयति.
You may revisit the lesson on णिजन्त-क्रियापदानि by clicking the link below.
णिजन्त-क्रियापदानि
लोट् लकारः indicates the sense of आज्ञा-प्रार्थना in a sentence. It is the Samskrita equivalent of Imperative mood in English. लोट्-क्रियापदानि also provide the meaning of ‘Let’ or ‘May’ in a sentence.
उदाहरणम् – पुत्र उत्तिष्ठ!
सर्वे उपविशन्तु!
Let us look at the लोट् endings and लोटि क्रियारूपाणि for Dhatus which assume regular forms.
| लोट्-परस्मैपदप्रत्ययान्ताः – Imperative case Endings | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | तु | ताम् | अन्तु |
| मद्यमपुरुषः | - | तम् | त |
| उत्तमपुरुषः | आनि | आव | आम |
| धातूनां सामान्य लोट्-क्रियारूपाणि (परस्मैपदी) | |||
|---|---|---|---|
| ‘भू’ (भव्) धातुः (to be) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | भवतु | भवताम् | भवन्तु |
| मद्यमपरुषः | भव | भवतम् | भवत |
| उत्तमपुरुषः | भवानि | भवाव | भवाम |
| ‘गम्’ (गच्छ्) धातुः (to go) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | गच्छतु | गच्छताम् | गच्छन्तु |
| मद्यमपरुषः | गच्छ | गच्छतम् | गच्छत |
| उत्तमपुरुषः | गच्छानि | गच्छाव | गच्छाम |
| ‘लिख्’ धातुः (to write) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | लिखतु | लिखताम् | लिखन्तु |
| मद्यमपरुषः | लिख | लिखतम् | लिखत |
| उत्तमपुरुषः | लिखानि | लिखाव | लिखाम |
| ‘पठ्’ धातुः (to read) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | पठतु | पठताम् | पठन्तु |
| मद्यमपरुषः | पठ | पठतम् | पठत |
| उत्तमपुरुषः | पठानि | पठाव | पठाम |
| ‘हस्’ धातुः (to laugh) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | हसतु | हसताम् | हसन्तु |
| मद्यमपरुषः | हस | हसतम् | हसत |
| उत्तमपुरुषः | हसानि | हसाव | हसाम |
| ‘धाव्’ धातुः (to run) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | धावतु | धावताम् | धावन्तु |
| मद्यमपरुषः | धाव | धावतम् | धावत |
| उत्तमपुरुषः | धावानि | धावाव | धावाम |
| ‘रक्ष्’ धातुः (to protect) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | रक्षतु | रक्षताम् | रक्षन्तु |
| मद्यमपरुषः | रक्ष | रक्षतम् | रक्षत |
| उत्तमपुरुषः | रक्षानि | रक्षाव | रक्षाम |
| ‘क्रीड्’ धातुः (to play) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | क्रीडतु | क्रीडताम् | क्रीडन्तु |
| मद्यमपरुषः | क्रीड | क्रीडतम् | क्रीडत |
| उत्तमपुरुषः | क्रीडानि | क्रीडाव | क्रीडाम |
| ‘वद्’ धातुः (to speak) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | वदतु | वदताम् | वदन्तु |
| मद्यमपरुषः | वद | वदतम् | वदत |
| उत्तमपुरुषः | वदानि | वदाव | वदाम |
Dhatus which assume irregular लोट् forms are listed below with links. Please click the dhatu to view its लोट् form.
To revisit the page with lesson on ‘लोट् लकारः’ please click the link given below.
लोट् लकारः
उपसर्गाः are prefixes which join the dhatus in the front and thus form a new dhatu. उपसर्गाः function in three ways. Prefixes sometimes change the meanings of the roots; Sometimes follow the original meanings; Sometimes enhance their meanings.
उपसर्गः धातोः पूर्वं भवति।
The following Sloka describes the functioning of Upasargas.
To revise this lesson in detail the link to the lesson on उपसर्गाः is given below.
उपसर्गाः
Past tense verb forms are formed by combining the ‘लङ् लकारः’ with roots (धातवः).
According to Panini’s Sutram ‘अनद्यतने लङ्’, लङ्-लकारः is joined to the Dhatu to indicate the action that took place in the past but not today. But लङ् forms are used to indicate any past action at the primary level of learning.
उदाहरणम् – रामः वनम् अगच्छत्।
ह्यः शनिवासरः आसीत्।
Let us now revise the लङ् endings that forms the भूतकाल-क्रियापदानि along with ‘अ’ in the front.
| लङि परस्मैपदप्रत्ययान्ताः – Past tense Endings | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | अ + ___ + त् | अ + ___ + ताम् | अ + ___ + अन् |
| मद्यमपुरुषः | अ + ___ + ः | अ + ___ + तम् | अ + ___ + त |
| उत्तमपुरुषः | अ + ___ + अम् | अ + ___ + आव | अ + ___ + आम |
Let us also revise the regular लङ् forms that fit into the above rule.
| धातूनां सामान्य लङि-क्रियारूपाणि (परस्मैपदी) | |||
|---|---|---|---|
| ‘भू’ (भव्) धातुः (to be) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | अभवत् | अभवताम् | अभवन् |
| मद्यमपरुषः | अभवः | अभवतम् | अभवत |
| उत्तमपुरुषः | अभवम् | अभवाव | अभवाम |
| ‘गम्’ (गच्छ्) धातुः (to go) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | अगच्छत् | अगच्छताम् | अगच्छन् |
| मद्यमपरुषः | अगच्छः | अगच्छतम् | अगच्छत |
| उत्तमपुरुषः | अगच्छम् | अगच्छाव | अगच्छाम |
| ‘लिख्’ धातुः (to write) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | अलिखत् | अलिखताम् | अलिखन् |
| मद्यमपरुषः | अलिखः | अलिखतम् | अलिखत |
| उत्तमपुरुषः | अलिखम् | अलिखाव | अलिखाम |
| ‘पठ्’ धातुः (to read) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | अपठत् | अपठताम् | अपठन् |
| मद्यमपरुषः | अपठः | अपठतम् | अपठत |
| उत्तमपुरुषः | अपठम् | अपठाव | अपठाम |
| ‘हस्’ धातुः (to laugh) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | अहसत् | अहसताम् | अहसन् |
| मद्यमपरुषः | अहसः | अहसतम् | अहसत |
| उत्तमपुरुषः | अहसम् | अहसाव | अहसाम |
| ‘धाव्’ धातुः (to run) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | अधावत् | अधावताम् | अधावन् |
| मद्यमपरुषः | अधावः | अधावतम् | अधावत |
| उत्तमपुरुषः | अधावम् | अधावाव | अधावाम |
| ‘रक्ष्’ धातुः (to protect) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | अरक्षत् | अरक्षताम् | अरक्षन् |
| मद्यमपरुषः | अरक्षः | अरक्षतम् | अरक्षत |
| उत्तमपुरुषः | अरक्षम् | अरक्षाव | अरक्षाम |
| ‘क्रीड्’ धातुः (to play) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | अक्रीडत् | अक्रीडताम् | अक्रीडन् |
| मद्यमपरुषः | अक्रीडः | अक्रीडतम् | अक्रीडत |
| उत्तमपुरुषः | अक्रीडम् | अक्रीडाव | अक्रीडाम |
| ‘वद्’ धातुः (to speak) | |||
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | अवदत् | अवदताम् | अवदन् |
| मद्यमपरुषः | अवदः | अवदतम् | अवदत |
| उत्तमपुरुषः | अवदम् | अवदाव | अवदाम |
Dhatus with special ‘लङ्’ forms are given below with links to their past tense forms.
Please click the links given below to view the two lessons on लङ् लकारः
भूतकाले लङ् १
भूतकाले लङ् २
In Samskritam words (शब्दाः/ पदानि) are mostly formed by the join of धातुः and प्रत्ययः. A group of such प्रत्ययाः which join धातवः are classified as ‘कृत्-प्रत्ययाः’. Words formed by the join of धातुः and कृत्-प्रत्ययः are commonly called ‘कृदन्ताः’.
‘क्तवतु’ is one such कृत्-प्रतययः which on joining a धातुः result in a प्रातिपदिकम् (Base noun).
उदाहरणम् – गम् + क्तवत् → गतवत् (प्रातिपदिकम्)
‘गतवत्’ when again joined by a ‘सुप् – प्रतययः’ takes in the following forms in three Lingas and Vachanas.
| गतवत् (प्रातिपदिकम्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| पुल्लिङ्गे | गतवान् | गतवन्तौ | गतवन्तः |
| स्त्रीलिङ्गे | गतवती | गतवत्यौ | गतवत्यः |
| नपुंसके | गतवत् | गतवती | गतवन्ती |
These forms give the sense of Past action and hence can be used to express past actions instead of ‘लङ्-लकारः’.
उदाहरणम्:
रमेशः गृहं गतवान्। – Ramesh went home.
सीता गृहं गतवती। – Seetha went home
क्तवतु-प्रयोगाः भूतकाल-क्रियाः सूचयन्ति। A beginner finds it easier to learn and apply क्तवतु प्रयोगः than लङ् लकारः forms.
You may click the link below to revisit the lesson page on ‘क्तवतु-प्रयोगः’ and refresh your ideas.
क्तवतु-प्रयोगः
A Present tense verb form (लट्) followed by the indeclinable word ‘स्म’ refers to a habitual or a continuous action in the past.
उदाहरणम् – अहं दूरदर्शनं पश्यामि स्म। (I was watching Television.)
Please click the link below to revisit the lesson on ‘स्म - प्रयोगः’.
स्म – प्रयोगः
ऌट् लकारः when joined with a Dhatu gives the future verb form for that root. लकाराः which provide the sense of tense and moods are broadly classified into two types सार्वधातुक लकाराः and आर्धधातुक लकाराः. लट्, लोट्, लङ् the three we have learned so far are सार्वधातुक लकाराः. It is possible to find regular ending for this type and then show the irregular types separately. ऌट् लकारः is आर्धधातुकः and Regular प्रत्ययान्ताः cannot be given in a table.
In our lesson on Future tense, we have grouped the similar endings and listed them together in one place in tables. Please click the link given below to revisit the page and revise the contents again.
ऌट् लकारः
क्तवा-प्रत्ययाः join the Dhatus to result in indeclinable (अव्ययम्) forms which represent the action done first (पूर्वकालिका क्रिया) when two actions performed by the same कर्ता are indicated in a sentence.
उदाहरणम् – गम् + क्त्वा → गत्वा
माता मन्दिरं गत्वा देवं नमति।
When Dhatu is preceded by an Upasarga, ‘ल्यप्-प्रत्ययः’ is used and not ‘क्तवा’.
उदाहरणम् –
सीता रामम् अनुसृत्वा वनं गच्छति। 
सीता रामम् अनुसृत्य वनं गच्छति। 
Please click the link given below to revisit the lesson on ‘क्तवा’ and ‘ल्यप्’ Endings.
क्त्वा/ल्यप्-प्रत्ययान्तस्य प्रयोगः
Adding ‘तुमुन्-प्रत्ययः’ to A Dhatu also produce indeclinable form (अव्ययम्) as in the case of ‘क्तवा-प्त्ययः’. तुमुनन्ताः generally indicate the intent of an action to follow (क्रियार्था क्रिया). It is also used with verb forms like ‘इच्छति’, ‘जानाति’, ‘शक्नोति’ and ‘अर्हति’.
उदाहरणानि:
Link to the page containing the lesson on ‘तुमुन्-प्रयोगः’ is given below.
तुमुन्-प्रयोगः
अव्ययपदानि are those words which do not change according to Linga, Vachana and Vibhakthi.
Link to lesson on अव्ययानि is given below. You may click, revisit the lesson and revise on Avyyays.
अव्ययायनि
The previous lesson throws more light on use of numbers in Cardinal and Ordinal forms. The lesson clearly explains how numbers when used as adjectives (सङ्ख्या-वाचकाः) in general do not change according to Linga and Vachana, and the exceptions. We also learn the Ordinals used to indicate the position.
सङ्ख्या - किञ्चित् अधिकं पठनम्
We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering free. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.
It Is indeed a long lesson where we revisited the lessons we learned in this module. Next lesson contains practice exercises on everything that is covered in this lesson. Our last lesson in this module is...
Lesson 27: Sanskrit Noun and Verb Forms Revision Excercises - पुनस्मारणाभ्यासः
 | 0 comments |
To get updates on
संस्कृतवीथी...
