 | We learn about........ | |
मम नाम रामः – My name is Rama. We use similar sentences while introducing ourselves to others. The same can be done using the subject I as “I am Rama – अहं रामः or अहं रामः अस्मि. We learn two things from this sentence. अहं refers to first person singular noun and its corresponding “to be” verb form is “अस्मि”. This lesson teaches us the first and second person noun forms and the verb forms that go with them.
Prior to learning other first person forms, let us complete watching the second video whose first half we watched in previous lesson. Classroom Conversation – 2 .
Let us now pick up the key features to be learned from the video.
| Conversation Practice - सम्भाषणाभ्यासः | |
|---|---|
| कस्य – Whose (पुल्लिङ्गे/नपुंसकलिङ्गे) | |
| उदयनः → उदयनस्य सुधीरः → सुधीरस्य शिक्षकः → शिक्षकस्य | पुस्तकम् → पुस्तकस्य |
| कस्य मुखम्? सुधीरस्य मुखम्। | कस्य उपनेत्रम्? सुधीरस्य उपनेत्रम्। |
| कस्य नासिका? सुधीरस्य नासिका। | कस्य कर्णः? सुधीरस्य कर्णः। |
| कस्य पुत्रः रामः? दशरथस्य पुत्रः रामः। | कस्य राजधानी देहली? भारतस्य राजधानी देहली। |
| कस्य पुत्रः कृष्णः? वसुदेवस्य पुत्रः कृष्णः। | रामायणस्य लेखकः कः? रामायणस्य लेखकः वाल्मीकिः। |
| अस्माकं देशस्य नाम किम्? अस्माकं देशस्य नाम भारतम्। | पुस्तकस्य नाम किम्? पुस्तकस्य नाम भगवद्गीता। |
| कस्याः – Whose (स्त्रीलिङ्गे) | |
| गीता → गीतायाः प्रिया → प्रियायाः | राजेश्वरी → राजेश्वर्याः लक्ष्मी → लक्ष्म्याः |
| कस्याः घटी? गीतायाः घटी। | कस्याः कङ्कणम्? गीतायाः कङ्कणम्। |
| कस्याः स्यूतः? पङ्कजायाः स्यूतः। | कस्याः करवस्त्रम्? प्रियायाः करवस्त्रम्। |
| कस्याः कुञ्चिका? शान्तलायाः कुञ्चिका। | कस्याः आभूषणम्? नर्तक्याः आभूषणम्। |
| कस्याः कण्ठहारः? गृहिण्याः कण्ठहारः। | देव्याः नाम किम्? देव्याः नाम सरस्वती। |
| उत्तिष्ठतु | ददातु |
In English the personal pronouns ‘I’ and ‘We’ are used to indicate the first person subject. First person in English corresponds to उत्तमपुरुषः in Sanskrit. We learned the base noun form is called the प्रातिपदिकम् in Samskrit. ‘अस्मद्’ is the प्रातिपदिकम् for उत्तमपुरुषः सर्वनाम (Personal pronoun in First person) in Samskrit. Let us now learn the प्रथमा-विभक्तिः of ‘अस्मद्’ शब्दः which we use as Subject. To view all the forms in complete table, you may click the heading.
| दकारान्तः त्रिलिङ्गः ‘अस्मद्’ शब्दः | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | अहम् | आवाम् | वयम् |
‘अस्मद्’ शब्दः is independent of Gender. It is same in all three Lingas.
अहम् – I
आवाम् – We two
वयम् – We (many)
When compared to English first person forms we additionally have dual form (द्विवचनम्) for उत्तमपुरुषः in Samskrit. अस्तु। How do we say I am and We are in Samskrit? Remember, we learned ‘अस्’ धातुः in the previous lesson. Let us now learn the conjugated forms of 'अस्’ धातुः for उत्तमपुरुषः।
| अहं रामः अस्मि। | I am Rama. |
| अहम् अध्यापकः अस्मि। | I am a teacher. |
| अहं गीता अस्मि। | I am Geetha. |
| अहं वैद्या अस्मि। | I am a Doctor(female). |
| आवां बालकौ स्वः। | We two are boys. |
| आवां छात्रौ स्वः। | We two are students. (Male) |
| आवां छात्रे स्वः। | We two are students (Female) |
| आवां नर्तक्यौ स्वः। | We two are dancers (Female) |
| वयं कर्षकाः स्मः। | We are farmers. |
| वयं तन्त्रज्ञाः स्मः। | We are Engineers. (Technicians). |
| वयं बालिकाः स्मः। | We are girls. |
| वयं जनन्यः स्मः। | We are mothers. |
रामः गच्छति, वालौ गच्छतः, छात्राः गच्छन्ति – Alright! Equivalently, उत्तमपुरुषस्य क्रियापदानि कानि? We now learn the verb forms other than ‘to be’ for First person.
| प्रथमपुरुषः | उत्तमपुरुषः | |
|---|---|---|
| एकवचनम् | रामः गच्छति। | अहं गच्छामि। |
| द्विवचनम् | वालौ गच्छतः। | आवां गच्छावः। |
| बहुवचनम् | छात्राः गच्छन्ति। | वयं गच्छामः। |
| एकवचनम् | बालकः पश्यति। | अहं पश्यामि। |
| द्विवचनम् | बालकौ पश्यतः। | आवां पश्यावः। |
| बहुवचनम् | बालकाः पश्यन्ति। | वयं पश्यामः। |
| एकवचनम् | राधा नमति। | अहं नमामि। |
| द्विवचनम् | महिले नमतः। | आवां नमावः। |
| बहुवचनम् | तरुण्यः नमन्ति। | वयं नमामः। |
We are sure you caught the ending patterns in उत्तमपुरुषः verb forms for present tense. Picture below explains the process of getting the उत्तमपुरुषः forms from known प्रथमपुरुषः forms.
‘कृ’ घातुः does not follow the same conjugation pattern as seen in गच्छति, पश्यति, नमति etc. We see few examples for उत्तमपुरुषः showing actions using the verb forms of कृ.
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
|---|---|---|
| अहं स्नानं करोमि। | आवां स्नानं कुर्वः। | वयं स्नानं कुर्मः। |
| अहं पाकं करोमि। | आवां पाकं कुर्वः। | वयं पाकं कुर्मः। |
| अहं भ्रमणं करोमि। | आवां भ्रमणं कुर्वः। | वयं भ्रमणं कुर्मः। |
We will be doing अभ्यासः on उत्तमपुरुषस्य क्रियारूपाणि at the end of the lesson.
Let us now look at a situation where Ramachandra meets two people, one male and one female. He starts the conversation as follows:
अहं रामचन्द्रः (अस्मि)
भवान् कः? - He asks the male.
भवती का? - He asks the female.
Yes! You guessed it right! भवान् and भवती are Samskrit equivalents of ‘You’. We add one more refinement to your guess. They represent the formal You (with respect). Interestingly they do not fall under second person (मध्यमपुरुषः). Instead they are formed in third person (प्रथमपुरुषः).
भवान् is the declined form of ‘भवत्’ शब्दः. भवती declines like नदी. You may click the headings to view all the declined forms of the nouns.
| तकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘भवत्’ शब्दः | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | भवान् | भवन्तौ | भवन्तः |
| ईकारान्तः स्त्रीलिङ्गः ‘भवती’ शब्दः | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | भवती | भवत्यौ | भवत्यः |
Since भवान् and भवती are third person noun forms, third person verb forms join them to make sentences.
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
|---|---|---|
| भवान् चित्रकारः अस्ति। | भवन्तौ चित्रकारौ स्तः। | भवन्तः चित्रकाराः सन्ति। |
| भवान् गच्छति। | भवन्तौ गच्छतः। | भवन्तः गच्छन्ति। |
| भवान् खादति। | भवन्तौ खादतः। | भवन्तः खादन्ति। |
| भवती गायिका अस्ति। | भवत्यौ गायिके स्तः। | भवत्यः गायिकाः सन्ति। |
| भवती गायति। | भवत्यौ गायतः। | भवत्यः गायन्ति। |
| भवती उपविशति | भवत्यौ उपविशतः। | भवत्यः उपविशन्ति। |
To bring in initial ease in speaking, भवान् and भवती can be used for both formal and informal usages. That saves beginners from learning मध्यमपुरुषः (Second person) verb forms and makes them comfortable when speaking in Samskrit. We will be doing more practice exercises on these at the end of the lesson.
Let us now learn the ‘Informal You’ in Samskrit. We can use this with people who are close to us. The second person(मध्यमपुरुषः) forms decline from ‘युष्मद्’ शब्दः. To view all the forms in complete table you may click the heading.
| दकारान्तः त्रिलिङ्गः ‘युष्मद्’ शब्दः | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | त्वम् | युवाम् | यूयम् |
‘युष्मद्’ शब्दः is independent of Gender. It is same in all three Lingas.
त्वम् – You (informal)
युवाम् – You two
यूयम् – You (Plural)
Let us now form some examples using ‘अस्’ धातुः forms in मध्यमपुरुषः
| त्वं कृष्णः असि। | You are Krishna. |
| त्वं अधिवक्ता असि। | You are an advocate. |
| त्वं गौरी असि। | You are Gouri. |
| त्वं गृहिणी असि। | You are a house maker. |
| युवां तरुणौ स्थः। | You two are youths. |
| युवां छात्रौ स्थः। | You two are students (Male). |
| युवां छात्रे स्थः। | You two are students (Female). |
| युवां भक्ते स्थः। | You two are devotees (Female). |
| यूयं सैनिकाः स्थ। | You are soldiers. |
| यूयं चालकाः स्थ। | You are drivers. |
| यूयं नर्तक्यः स्थ। | You are dancers. |
| यूयं सेविकाः स्थ। | You are maids. |
Let us now look at the table to understand how sentences are formed with other verb forms in second person(मध्यमपुरुषः).
| प्रथमपुरुषः | मध्यमपुरुषः | |
|---|---|---|
| एकवचनम् | रामः गच्छति। | त्वं गच्छसि |
| द्विवचनम् | वालौ गच्छतः। | युवां गच्छथः। |
| बहुवचनम् | छात्राः गच्छन्ति। | यूयं गच्छथ। |
| एकवचनम् | बालकः पश्यति। | त्वं पश्यसि। |
| द्विवचनम् | बालकौ पश्यतः। | युवां पश्यथः। |
| बहुवचनम् | बालकाः पश्यन्ति। | यूयं पश्यथ। |
| एकवचनम् | राधा नमति। | त्वं नमसि। |
| द्विवचनम् | महिले नमतः। | युवां नमथः। |
| बहुवचनम् | तरुण्यः नमन्ति। | यूयं नमथ। |
The picture explains the steps for getting the verb forms of मध्यमपुरुषः.
How do the sentences formed using ‘कृ’ धातुः look like? Following examples explain that.
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
|---|---|---|
| त्वं स्नानं करोषि। | युवां स्नानं कुरुथः। | यूयं स्नानं कुरुथ। |
| त्वं पाकं करोषि। | युवां पाकं कुरुथः। | यूयं पाकं कुरुथ। |
| त्वं भ्रमणं करोषि। | युवां भ्रमणं कुरुथः। | यूयं भ्रमणं कुरुथ। |
Well, let us now complete the tables of ‘लट्-पुरुषप्रत्ययाः’,'अस्' धातुः and ‘कृ’ धातुः.
| लटि परस्मैपदप्रत्ययाः – Present Tense Endings | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | ति | तः | सन्ति |
| मध्यमपुरुषः | सि | थः | थ |
| उत्तमपुरुषः | मि | वः | मः |
| लटि ‘अस्’ धातोः परस्मैपदरूपाणि – Present tense forms of ‘अस्’ | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | अस्ति | स्तः | सन्ति |
| मध्यमपुरुषः | असि | स्थः | स्थ |
| उत्तमपुरुषः | अस्मि | स्वः | स्मः |
| लटि ‘कृ’ धातोः परस्मैपदरूपाणि – Present tense forms of ‘कृ’ | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुषः | करोति | कुरुतः | कुर्वन्ति |
| मध्यमपुरुषः | करोषि | कुरुथः | कुरुथ |
| उत्तमपुरुषः | करोमि | कुर्वः | कुर्मः |
अस्तु। इदानीम् अभ्यासाः करणीयाः। It is time to move on to practice exercises.
अहं पाठयामि – (Given in singular)
आवां पाठयावः वयं पाठयामः
बालः पठति - → त्वं पठसि अहं पठामि (Singular)
मूर्खौ निन्दतः → युवां निन्दथः आवां निन्दावः (Dual)
अहं पठामि – अहं पठनम् करोमि।
| शब्दार्थः |
|---|
| चित्रकारः - अकारान्तः पुल्लिङ्गशब्दः एकवचनम् - Artist |
| यच्छति - लटि प्रथमपुरुषः एकवचनम् - Gives |
| अनुरोधम् - अकारान्तः नपुंसकलिङ्गः एकवचनम् - Request |
We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.
We have learned some लट्-परस्मैपदी verb forms for all the three persons in Sanskrit. We need to familiarize ourselves a bit with आत्मनेपदी and उभयपदी verb forms as well which we do in our next lesson.
Lesson 5: Sanskrit Atmane padi, Ubayapadi Verb Forms - आत्मनेपदी उभयपदी - क्रियापरिचयः - लट् लकारः.
 | 0 comments |
To get updates on
संस्कृतवीथी...
