SamskritaVeethy - Easy to Learn Sanskrit Courses!

संस्कृतवीथी - सरलं संस्कृतपठनम् !

Entry Level – Module 2 Sanskrit Noun and Verb forms - Lesson 6 - Second Case Noun Forms in Sanskrit

प्रावेशिकः स्तरः - द्वितीय-विभागः – संस्कृत-नामपदानि क्रियापदानि च - षष्ठः पाठः - द्वीतिया विभक्तिः

		We learn about........
		Samskrita Sambashanam - सम्भाषणम् संस्कृतम् द्वितीया विभक्तिः द्वितीयाविभक्तिरूपाणि Where do we use द्वितीया विभक्तिः? द्वितीया विभक्तिः in movement कर्मणे द्वितीया अव्ययानि परितः उभयतः च द्विकर्मकानि वाक्यानि

We have so far learned in this module……

• प्रथमा-विभक्ति-नामपदरूपाणि (First case noun forms) in all the three Lingas for few Ajantha Nouns (अजन्ताः शब्दाः).
• वस्तुनिर्देशे प्रथमा Use of Pratama vibhakti to indicate persons/objects.
• कर्तरि प्रथमा Use of Pratama Vibhakti for nouns representing Subject.
• Pratama Vibhkthi forms of Sarvanama Shabdhah (सर्वनामशब्दाः).
• Common Present tense forms (लट्-लकारे क्रियारूपाणि)of few Parsmeipadi and Atmanepadi dhatus.

The goal of this lesson is to learn …..

• Second case forms (द्वितीया विभक्तिः) for common Ajantha nouns (अजन्ताः शब्दाः).
• Second case forms (द्वितीया विभक्तिः) of Pronouns (सर्वनामशब्दाः).
• Usage of Second Case Noun forms (द्वितीया विभक्तिः कुत्र युज्यते?).

Samskrita Sambashanam – सम्भाषणम् संस्कृतम्

For Sambashanam purpose let us complete watching the Classroom Conversation - 3 Video whose first half we watched in previous lesson page. The video teaches few things which we learned in earlier lessons.

• Sankhya 1-10 and 10-100
• Telling time in Samskrit.

द्वितीया विभक्तिः

Please check the pictures carefully and read the sentences formed connecting the pictures.

कर्तृपदम्	कर्म	क्रियापदम्
छात्रः विद्यालयं गच्छति
कर्तृपदम्	कर्म	क्रियापदम्
बालकः गणेशम् अर्चति
कर्तृपदम्	कर्म	क्रियापदम्
चटका जलं पिबति
कर्तृपदम्	कर्म	क्रियापदम्
अध्यापकः घटीं पश्यति

We can see the noun forms representing कर्म (Object) end differently in the sentences. They all assume Second case noun forms (द्वितीया विभक्तिः). These forms also vary as the Prathipadika Ending, Linga and Number. Let us first learn the द्वितीया विभक्तिः forms for the noun endings we have so far learned in all the three Lingas and for the three Vachanams.

द्वितीयाविभक्तिरूपाणि

The tables below shows the first and second case Vibhakti forms of the noun endings we have already learned in earlier lessons. We have also added few more Shabhdas. To view the complete table in all Vibhaktis you may click the headings.

We need to know few more Shabdha forms which we will be using in this lesson and immediate lessons to follow.

• द्विवचनम् प्रथमा and द्वितीया विभक्तिः forms are same for a given Antha (ending) and Linga. They are highlighted in yellow.
• नपुंसकलिङ्गः प्रथमा द्वितीया विभक्तिः rows are identical.

Pronouns (सर्वनामशब्दाः) also assume Vibhakthi forms. We also list the first two Vibhakthi forms for the pronouns we have so far learned.

अस्तु! We saw a long list of tables to learn द्वितीया विभक्तिः forms. We can surely catch the patterns which makes the learning easier. Do not worry, if you are unsure about some of these forms. We get it with practice as we become more familiar with Samskrit Sentences.

Where do we use द्वितीया विभक्तिः?

We now move onto learn the more important aspect of द्वितीया विभक्तिः. Where do we use द्वितीया विभक्तिः? Looking at the initial examples, we did get an idea, that द्वितीया विभक्तिः is used to represent कर्म/Object in a sentence. How do we recognize कर्म role in a sentence? By asking simple questions कुत्र, किम्, कम् and काम्.

द्वितीया विभक्तिः in movement – गत्यर्थकर्मणे द्वितीया

द्वितीया विभक्तिः is used for nouns which come as answer to the question कुत्र? (Where/Where to).

उदाहरणम्

छात्रः गच्छति।  →  छात्रः कुत्र गच्छति?  →  छात्रः विद्यालयं गच्छति।

जनकः आगच्छति।  →  जनकः कुत्र आगच्छति?  →  जनकः गृहम् आगच्छति।

You may note the द्वितीया विभक्तिः forms are highlighted. Let us view more examples of this type.

• Relate to the above sentences to their English equivalents, like I go to School, They go to Office, We go to park….etc. द्वितीया विभक्तिः in संस्कृतम् gives the sense of to somewhere in English.
• Base forms of क्रीडाङ्गणम् and उद्यानम् fall under अकारान्तः नपुंसकलिङ्गः group and the base forms of rest belong to अकारान्तः पुल्लिङ्गः group.
• To go, to come etc are intransitive verbs meaning, they do not refer to a direct object in a sentence. In contrast to this verb forms relating to physical movements गच्छ, आगच्छ are सकर्मकः (Transitive). We will be learning on सकर्मकः धातुः and अकर्मकः धातुः in detail in the next module.

द्वितीया विभक्तिः – कर्मणे द्वितीया

द्वितीया विभक्तिः in a sentence indicates कर्म (Object). We recognize कर्मपदम् in a sentence by asking questions कम्, कौ, कान्, काम्, के, काः, किम्, के and कानि. Let us first use the sentences given in the start of the lesson to understand this.

छात्रः गच्छति।  →  छात्रः कुत्र गच्छति?  →  छात्रः विद्यालयं गच्छति।

बालकः अर्चति।  →  बालकः कम् अर्चति?  →  बालकः गणेशम् अर्चति।

चटका पिबति।  →  चटका किम् पिबति?  →  चटका जलं पिबति।

अध्यापकः पश्यति  →  अध्यापकः कां पश्यति?  →  अध्यापकः घटिं पश्यति।

We now look at more examples of this type. Examples are given under in each Linga highlighting कर्मपदम् in the वाक्यम्. Click the कर्मपदानि to view all three द्वितीया विभक्तिः forms for similar endings. Questions which are used to identify the कर्मपदम् are also given.

• The above given simple constructions are known as कर्तरी-प्रयोगानि which is known as Active voice in English.
• In कर्तरी-प्रयोगः the verb form confirms to the subject or कर्ता.
• We find few different present tense verb forms like क्रीणाति, क्रीणीथ, क्रीणामि, and शृणोमि. These forms differ from the regular verb forms we have so far learned. We will be learning in detail on these Dhatus(धातवः) in our next lesson.

अव्ययानि

We are now to some extent familiar with words assuming Noun forms (नामपदानि वा सुबन्तपदानि) and Verb forms (क्रियापदानि वा तिङन्तपदानि). In English we do have other word forms like, Conjunctions. Adverbs and Propositions. A word of similar type in Samskrit is called अव्ययं or अव्ययपदम्. अव्ययं means indeclinable, and these words remain in the same form everywhere. That is these words do not change on account of Linga, Vachana or Purusha Bedhas. We list few अव्ययानि with close English equivalents. We will be learning more अव्ययानि as we progress in our learning.

उदाहरणानि
च – and अपि - also अतः - Therefore पूर्वम् - Before परम् – After.

Do you remember the words like अत्र, तत्र, सर्वत्र, अन्यत्र which we came across in Classroom Conversation in Lesson 2 अस्ति, स्तः, सन्ति. They are all अव्ययपदानि which can replace a कर्मपदं in a sentence.

उदाहरणानि

• अहम् तत्र गच्छामि।
• राधा अत्र आगच्छति।
• वयं सर्वत्र वीक्षन्ते।

द्वितीया विभक्तिः After परितः and उभयतः

In this lesson we focus on two अव्ययपदे परितः and उभयतः. The English equivalent of परितः is around and that of उभयतः is on either side. The nouns preceding these two assume द्वितीया विभक्तिः forms. Let us look at few examples to understand this. You may note the highlighted द्वितीया विभक्तिः forms in the sentences.

• विद्यालयं परितः वृक्षाः सन्ति।
• सरोवरं परितः पर्वतानि सन्ति ।
• चन्द्रं परितः मेघाः सन्ति ।
• चोरं उभयतः आरक्षकौ स्थः।
• देवालयम् उभयतः आपणाः सन्ति।

We can conclude this lesson learning one more special type of sentences where two objects (both direct) occur.

द्विकर्मकानि वाक्यानि

Consider the following sentences.

1. रामः फलं खादति।
2. रामः पितरं धनं पृच्छति।

What do we observe in the above two sentences? The first sentence is a familiar one with one noun form in द्वितीया विभक्तिः or one कर्मपदम्. Second sentence has two noun forms in द्वितीया विभक्तिः or two objects (कर्मपदम्.). Few verb roots have the potential of taking two objects. They are called द्विकर्मकाः धातवः. (Dwikarmaka dhatus).

There are about 16 द्विकर्मकाः धातवः. We restrict our study to four dhatus which are widely used.

• वदति (वद् धातुः)
  कृष्णः मित्रं वार्थां वदति।
• पृच्छति (पृच्छ् धातुः)
  अध्यापकः छात्रान् प्रश्नं पृच्छति।
• नयति (नय् धातुः)
  अहं स्यूतं रेल्यानं नयामि।
• प्रार्थयते (प्रार्थय आत्मनेपदी धातुः)
  त्वं पितरं क्षमां प्रार्थयसे।

We have learned quite a lot on द्वितीया विभक्तिः and कर्मपदानि. इदानीम् अभ्यासाः करणीयाः. Let us now do practice exercises on what we have learned in this lesson.

Practice Exercise - अभ्यास-प्रश्नानि

1. Write Second case forms for the given base forms. Click to view table on similar forms. अधो दत्तानां प्रातिपदिकानां द्वितीया-विभक्तिरूपाणि त्रिवचनेषु लिखत.

   उदाहरणम् – Example

   शिव – अकारान्तः पुल्लिङ्गः शब्दः
   शिवम्    शिवौ    शिवाः

   1. गौरी – ईकारान्तः स्त्रीलिङ्गः शब्दः
   2. आसन्द - अकारान्तः पुल्लिङ्गः शब्दः
   3. धृति – इकारान्तः स्त्रीलिङ्गः शब्दः
   4. भ्रातृ – ऋकारान्तः पुल्लिङ्गः शब्दः
   5. शिशु – उकारान्तः पुल्लिङ्गः शब्दः
   6. लता – आकारान्तः स्त्रीलिङ्गः शब्दः
   7. गृह – अकारान्तः नपुंसकलिङ्गः शब्दः
   8. गुरु – उकारान्तः नपुंसकलिङ्गः शब्दः
   9. कथा - आकारान्तः स्त्रीलिङ्गः शब्दः
   10. पत्र - अकारान्तः नपुंसकलिङ्गः शब्दः


2. Fill in the blanks with second case forms for the nouns given in parenthesis. आवरणे स्थितानां शब्दानां द्वितीयाविभक्तिरूपैः वाक्यानि पूरयत.
   1. वयम् ______ (आपणः) गच्छामः
   2. बालकः _______ (दुग्धम्) पिबति
   3. कविः _______ (नदी) पश्यति
   4. त्वं _______ (वार्ताः) पठसि
   5. अहं ______ (परिहारः) पृच्छामि
   6. आरक्षकः _______ (जनाः) ________ (प्रश्नाः) पृच्छति
   7. छात्रः ______ (कथा) वदति
   8. आवां ______ (कुक्कुरौ) पालयावः
   9. बालकाः ______ (जनन्यः) वन्दन्ते
   10. महिलाः _______ (पदार्थाः) आनयन्ति

Answers!       Hide Answers!

1. 1. गौरीम्    गौर्यौ    गौर्यः
   2. आसन्दम्    आसन्दौ    आसन्दाः
   3. धृतिम्    धृत्यौ    धृतीः
   4. भ्रातरम्    भ्रातरौ    भ्रातॄन्
   5. शिशुम्    शिशौ    शिशून्
   6. लताम्    लते    लताः
   7. गृहम्    गृहे    गृहानि
   8. गुरु    गुरुनी    गुरूनि
   9. कथाम्    कथे    कथानि
   10. पत्रम्    पत्रे    पत्राणि


2. 1. वयम् आपणं गच्छामः
   2. बालकः दुग्धं पिबति
   3. कविः नदीं पश्यति
   4. त्वं वार्तां पठसि
   5. अहं परिहारं पृच्छामि
   6. आरक्षकः जनान् प्रश्नान् पृच्छति
   7. आवां कुक्कुरौ पालयावः
   8. बालकाः जननीः वन्दन्ते
   9. महिलाः पदार्थान् आनयन्ति

We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.
We have so far learned....

• First case Noun forms (प्रथमाविभक्तिरूपाणि) and their use as Subject (कर्ता).
• Present tense verb forms (लट्लकारः).
• Second case Noun forms (द्वितीयाविभक्तिः)and their use as Object (कर्म).

In this lesson we came across some unusual verb forms like क्रीणाति, क्रीणीथ, क्रीणामि, and शृणोमि. We are about to learn in detail about such verb forms in our next lesson on Special Sanskrit Verb Forms . Our Next Lesson…..
Lesson 7: Special Sanskrit Verb Forms -विशेषक्रियापदानि

Upload

click to upload image

0 comments

Upload

click to upload image

×