SamskritaVeethy - Easy to Learn Sanskrit Courses!

संस्कृतवीथी - सरलं संस्कृतपठनम् !

Entry Level – Module 2 Sanskrit Noun and Verb forms - Lesson 9 - Sanskrit Verb Forms in Imperative Mood

प्रावेशिकः स्तरः - द्वितीयः विभागः – संस्कृत-नामपदानि क्रियापदानि च - नवमः पाठः - आज्ञाप्रार्थनादिषु लोट्

		*We learn about........*
		Samskrita Sambashanam - सम्भाषणम् संस्कृतम् लोट्-प्रस्तावः लोट्-प्रथमपुरुषरूपाणि लोट्-मध्यमपुरुषरूपाणि लोट्-उत्तमपुरुषरूपाणि

We have so far learned in this module……

नामपदरूपाणि – प्रथमा द्वितीया च विभक्तीरुपे (First and second case noun forms) in all the three Lingas for few Ajantaha endins (अजन्ताः शब्दाः) and for Saravanama Shabdhah (सर्वनामशब्दाः).
प्रथमा विभक्तिः – वस्तुनिर्देशे कर्तरि च Pratama Vibakthiis used to indicate persons/objects and the subject in a sentence.
द्वितीया विभक्तिः – कर्मणि गत्यर्थकर्मणि च Dwitheeya Vibakthi is used to represent object in a sentence or to indicate movement.
Common and special Present tense forms (लट्-लकारे क्रियारूपाणि) of few Parsmeipadi and Atmanepadi dhatus.
Causative verb forms in Samskrit - लटि णिजन्त-क्रीयापदानि

The goal of this lesson is to learn …..

Samskrit verb forms indicating Imperative mood – लोट्-क्रियारूपाणि

Samskrita Sambashanam – सम्भाषणम् संस्कृतम्

Let us first watch the later part of Classroom Sambashanam Video and familiarize ourselves with some more sentences commonly used in day to day conversations.

Conversation Practice - सम्भाषणाभ्यासः
कदा – When?
कदा उत्तिष्ठति?	पञ्चवादने उत्तिष्ठामि।
कदा अल्पाहारं करोति?	सार्ध-अष्टवादने अल्पाहारं करोमि।
कदा विद्यालयं गच्छति?	नववादने विद्यालयं गच्छामि।
कदा योगाभ्यासं करोति?	सार्ध-चतुर्वादने योगाभ्यासं करोमि।
सत्यं वा?	अहो!
दिनचरी – Daily routine	कदाश्चित् - Sometimes
भोः	एवम् वा?
फलं कुत्र अस्ति?	फलं स्थालिकायाम् अस्ति।
शृतस्य सुभाषितस्य अर्थः एवम् अस्ति।

We heard some more Seventh case noun forms (सप्तमी-विभक्त्यान्ताः) indicating time of action like पञ्चवादने, सार्ध-अष्टवादने, सार्ध-चतुर्वादने, पादोन-अष्टवादने. You may also refer back to the lesson in Module for telling time. In these examples Sapthami is used to answer the question कदा (When).
Please note how extensions like सत्यं वा? एवम् वा? can make conversation lively.
We heard a new verb form ‘पश्याम’ which conveys the sense of intention. We are about to learn such forms in detail in this lesson.
भोः is a word similar to Hey, which we can use while addressing someone. In samskrit संबोधन-प्रथमा विभक्तिः (Vocative Case) is used to address a person or people. We will be learning these forms in our next lesson.
We hear the sentence शृतस्य सुभाषितस्य अर्थः एवम् अस्ति when the Subhashitam is explained. शृतस्य and सुभाषितस्य are in Genitive cases (षष्ठी-विभक्तीः) which is covered in a later lesson.

लोट्-प्रस्तावः – Imperative Mood – Introduction

Look at the Traffic Signal Pictures.

Red signal is understood in Sanskrit as ‘तिष्ठ' and the Green as ‘चल’. Both words indicate the sense of an Order or a request.
Let us look at some common conversation scenarios.

माता पुत्रं प्रति वदति………..	उत्तिष्ठ – Wake up/Get up अल्पाहारं खाद – Have Breakfast दुग्धं पिब – Drink Milk विद्यालयं गच्छ – Go to School
अध्यापकः वदति……….	राम आगच्छ – Rama, Come. पाठं पठ – Read the lesson कृष्णपलकं पश्यन्तु – Look at the Board (All) सर्वे उपविशन्तु – You may all sit.

The verb forms highlighted on the right side are different from लट् the standard present tense forms we are familiar with. These forms give the sense of Order/Request (आज्ञा/प्रार्थना) are technically know as ‘लोट्’. लोट्-क्रियारूपाणी are Samskrit equivalents for usage with auxiliary verb ‘May’ and sentences with ‘Let’ in English.

Just as लट् (Present tense) लोट् (Imperative) also has 9 different forms for each verb root that align with पुरषः (Person) and वचनम् (Number). In this lesson we will be learning both common and special लोट् forms for the verb roots that were introduced in earlier lessons. We restrict our learning to लोट् forms of Parasmeipadi Dhatus to make the learning process easier. We propose to introduce Atmanepadi forms in the next module, and the learner’s knowledge on Kriyapadani will be further enriched.

लोट्-प्रथमपुरुषरूपाणि

We learn the लोट् forms separately for each person (पुरुषः). The table below shows the third person (प्रथमपुरुषः) endings added to धातुः to bring in the imperative (लोट्)mood. It is followed by the pictorial explanation of the conjugation process.

लोट्-परस्मैपदान्ताः – Imperative Endings
	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः	तु	ताम्	अन्तु

Let us now look at some लोट्-क्रियापदानि for प्रथमपुरुषः where Special verbs (विशेषक्रियारूपाणि) also follow the similar conjugation rules.

लोट्-प्रथमपुरुषरूपाणि
धातुः	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
पठ्	पठतु	पठताम्	पठन्तु
गम्	गच्छतु	गच्छताम्	गच्छन्तु
लिख्	लिखतु	लिखताम्	लिखन्तु
अस्	अस्तु	स्ताम्	सन्तु
भव्	भवतु	भवताम्	भवन्तु
क्री	क्रीणातु	क्रीणीताम्	क्रीणन्तु
कृ	करोतु	कुरुताम्	कुर्वन्तु
ज्ञा	जानातु	जानीताम्	जानन्तु
श्रु	शृणोतु	शृणुताम्	शृण्वन्तु

We have few example sentences using लोट् form in प्रथमपुरुषः.

लोट्-उदाहरणानि - प्रथमपुरुषः
भवान् पश्यतु।	You (masculine) may please see.
रामः गृहं गच्छतु।	Let Rama go home.
भ्रातरौ पितरम् अनुसरताम्।	Let the brothers follow the father.
युवत्यः गीतं गायन्तु।	Let the young women sing.
भवती अन्नं पचतु।	May you (female) cook food.
सः अत्र तिष्ठतु।	Let him stay there.
पुत्र्यौ गृहकार्यं कुरुताम्।	Let the daughters do household work.

लोट्-मध्यमपुरुषरूपाणि

Imperative verb forms occur more commonly in second person than in other persons. We now learn लोट् endings added to धातुः for मध्यमपुरुषः. Picture that follows explains the Conjugation process (प्रक्रिया) for second person.

लोट्-परस्मैपदान्ताः – Imperative Endings
	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
मध्यमपुरुषः	-	तम्	त

Second person लोट् forms for special verbs vary slightly in एकवचनम्. We have placed similar forms close to each other in the table.

लोट्-मध्यमपुरुषरूपाणि
धातुः	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
पठ्	पठ	पठतम्	पठत
गम्	गच्छ	गच्छतम्	गच्छत
लिख्	लिख	लिखतम्	लिखत
भव्	भव	भवतम्	भवत
अस्	एधि	स्तम्	स्त
क्री	क्रीणीहि	क्रीणीतम्	क्रीणीत
ज्ञा	जानीहि	जानीतम्	जानीत
कृ	कुरु	कुरुतम्	कुरुत
श्रु	शृणु	शृणुतम्	शृणुत

We also have some example sentences to bring in more clarity on लोट्-मध्यमपुरुषरूपाणि

लोट्-उदाहरणानि - मध्यमपुरुषः
त्वं पाठं पठ।	You read the lesson.
(त्वं) बहिः न गच्छ।	Do not go out.
युवाम् अल्पाहारं खादतम्।	You two may take refreshments.
यूयं गृहपाठं कुरुत।	May you all do the homework.
(त्वं) कीर्तिमान् भव।	Be famous!
युवाम् अवधानेन शृणुतम्।	May two of you listen carefully.
यूयं धर्मं चरत।	May you all follow Dharma.

लोट्-उत्तमपुरुषरूपाणि

Let us now learn the imperative forms for first person (उत्तमपुरुषः). In first person लोट् forms indicate intention or a request. We first see the अन्ताः (Endings) for First person and then the pictorial explanation of प्रक्रिया.

लोट्-परस्मैपदान्ताः – Imperative Endings
	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
उत्तमपुरुषः	आनि	आव	आम

As we observed in मध्यमपुरुषः लोट् forms special verbs show a slightly different pattern in the लोट् forms of उत्तमपुरुषः as well. We have again placed similar forms close to each other.

लोट्-उत्तमपुरुषरूपाणि
धातुः	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
पठ्	पठानि	पठाव	पठाम
गम्	गच्छानि	गच्छाव	गच्छाम
लिख्	लिखानि	लिखाव	लिखाम
भव्	भवानि	भवाव	भवाम
अस्	असानि	असाव	असाम
क्री	क्रीणानि	क्रीणाव	क्रिणाम
कृ	करवाणि	करवाव	करवाम
ज्ञा	जानानि	जानाव	जानाम
श्रु	शृणवानि	शृणवाव	शृणवाम

Remember we heard the word पठाम in the Conversation video. We are now set to see some example sentences with लोट् First person forms.

लोट्-उदाहरणानि - उत्तमपुरुषः
अहं गच्छानि वा?	May I go?
वयं पाठं पठाम।	Let us read the lesson.
आवां विहारं करवाव।	Let us (we two) go around.
वयम् बुद्धिमन्तः भवाम।	Let us be wise.
अहं श्लोकं गायानि।	Let me sing the sloka.
आवां फलरसं पिबाव।	Let us (we two) drink Fruit juice.
वयम् स्नानं करवाम।	Let us take bath.
अहं दूरदर्शनं पश्यानि	Let me watch TV.
आवां पत्रक्रीडां क्रीडावः।	Let us (we two) play cards.

Let us now present the complete table for Imperative endings in all three persons.

लोट्-परस्मैपदान्ताः – Imperative Endings
	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः	तु	ताम्	अन्तु
मध्यमपुरुषः	-	तम्	त
उत्तमपुरुषः	आनि	आव	आम

You may be interested in learning the लोट् forms of some common verbs we are familiar with. Please click the verbs to view the complete लोट् table for the verb.

We will get ourselves familiar with other Dhatus as we advance in learning. Lessons in the next module will focus on identifying the elements in Noun and Verb forms and make us conversant with their usages.
किञ्चित् अभ्यासं कुर्मः वा?

Practice Exercise - अभ्यास-प्रश्नानि

Rewrite the sentences using suitable लोट् forms : उचितानि लोट्-रूपाणि उपयुज्य वाक्यानि परिवर्त्तयत।
उदाहरणम्
छात्राः गच्छन्ति। छात्राः __________.
लोटि परिवर्त्तनम्: छात्राः गच्छन्तु।
1. युवकौ हसतः। : युवत्यौ ____________.
2. मीनाः तरन्ति। मकराः __________.
3. अहं लिखामि। : अहं ___________.
4. युवां लिखथः। युवां __________.
5. त्वं पाठयसि। त्वं __________.
6. भीमः युद्धं करोति। अर्जुनः _______ ________.
7. यूयं मिलथ। यूयं ________.
8. अहं परिशीलयामि। अहं _________.
9. आवां खादावः। आवां _________.
10. वयं पश्यामः। वयं _________.

Translate into Samskrit. संस्कृते अनुवादं कुरुत।
1. Let Sita Sing.
2. Drink milk.
3. Let us send money. (to send - प्रेषय Money – धनम्)
4. May I read the lesson?
5. You two bring chairs. (bring - आनय Chair - आसन्दः )
6. Let the two brothers play.
7. Let the women cook.
8. See the Moon.
9. You all bow to God
10. Let us hear the news.

Guess and write all the लोट् forms for the given क्रियापदम्. दत्तस्य क्रियापदस्य सर्वाणि लोट्-रूपाणि ऊहं कृत्वा लिखत।
उदाहरणम्
धावति
धावतु धावताम् धावन्तु
धाव धावतम् धावत
धावानि धावाव धावाम

अ) अर्चति (Prays) आ) स्मरति (Thinks/Remembers) इ) प्रविशति (Enters) उ) तोषयति (Praises) ऊ) निर्वापयति (Chooses/Elects)

उत्तराणि! Hide Answers!

1. युवत्यौ हसताम्।
2. मकराः तरन्तु।
3. अहं लिखानि।
4. युवां लिखतम्।
5. त्वं पाठय।
6. अर्जुनः युद्धं करोतु।
7. यूयं मिलत।
8. अहं परिशीलयानि।
9. आवां खादाव।
10. वयं पश्याम।

1. सीता गायतु।
2. दुग्धं पिब।
3. (वयम्) धनम् प्रेषयाम।
4. पाठं पठानि वा ?
5. युवाम् आसन्दाः आनयतम्।
6. भ्रातरौ क्रीडताम्।
7. महिलाः पचन्तु।
8. चन्द्रं पश्य।
9. यूयं देवं नमत।
10. वयं वार्तां शृणवाम।

अ)	अर्चतु	अर्चताम्	अर्चन्तु
	अर्च	अर्चतम्	अर्चत
	अर्चानि	अर्चाव	अर्चाम

आ)	स्मरतु	स्मरताम्	स्मरन्तु
	स्मर	स्मरतम्	स्मरत
	स्मरानि	स्मराव	स्मराम

इ)	प्रविशतु	प्रविशताम्	प्रविशन्तु
	प्रविश	प्रविशतम्	प्रविशत
	प्रविशानि	प्रविशाव	प्रविशाम

ई)	तोषयतु	तोषयताम्	तोषयन्तु
	तोषय	तोषयतम्	तोषयत
	तोषयानि	तोषयाव	तोषयाम

उ)	निर्वापयतु	निर्वापयताम्	निर्वापयन्तु
	निर्वापय	निर्वापयतम्	निर्वापयत
	निर्वापयानि	निर्वापयाव	निर्वापयाम

We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.
We have so far learned....

First case Noun forms (प्रथमाविभक्तिरूपाणि) and Second case Noun forms (द्वितीयाविभक्तिः)
Present tense verb forms (लट्लकारः).
Special Present tense verb forms (विशेषक्रियापदानि)
Causative verb forms (णिजन्त-क्रियापदानि)
Imperative Case verb forms (लोट्लकारः)

Rama! Go to School.

In the above sentence we can feel the लोट् sense. What will happen to a name when we address a person? We learn in the next lesson we learn to form sentences using सम्बोधन-प्रथमा विभक्तिः combined with लोट्-क्रियापदम्. Our next lesson…
Lesson 10: Vocatice/Address Case in Sanskrit - संबोधन-प्रथमा विभक्तिः

0 comments

To get updates on
संस्कृतवीथी...

SamskritaVeethy - Easy to Learn Sanskrit Courses! संस्कृतवीथी - सरलं संस्कृतपठनम् !