SamskritaVeethy - Easy to Learn Sanskrit Courses!

संस्कृतवीथी - सरलं संस्कृतपठनम् !

Entry Level – Module 3 Sentence building in Samskritam - Lesson 1 - Present Tense forms of Atmanepadi Dhatus

प्रावेशिकः स्तरः - तृतीयः विभागः – संस्कृत-वाक्यरचना - प्रथमः पाठः - आत्मनेपदिनः धातवः - लट्लकारः

		We learn about........
		आत्मनेपदिनः धातवः उभयपदिनः धातवः आत्मनेपद-विशेषक्रियारूपाणि उपसर्गे युक्ते पद-परिवर्तनम् पदविश्लेषणम्

गुरुः in Bharathiya Sampradaya is not merely the icon of knowledge but he is God incarnate. We start the first lesson in Module 3 prostrating गुरुः.

गुरूर्ब्रह्मा गुरूर्विष्णुः गुरूर्देवो महेश्वरः। गुरूर्साक्षात परब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः ।।

आत्मनेपदिनः धातवः

Let us now read a story we are all familiar with in Samskritam.

	नगरस्य समीपे उद्यानं शोभते। उद्याने एकस्मिन् वृक्षे कश्चित् काकः वर्तते। तं पिपासा बाधते।
काकः जलम् अन्विष्यन् आकाशे सर्वत्र डयते। सः कस्मिन्चित् स्थले एकं घटं ईक्षते।
	सन्तोषेन काकः घटस्य उपरि आस्ते। अहो! कीदृशं दौर्भाग्यम्। घटस्य अधो भागे एव किञ्चित् जलं विद्यते। काकेन जलं पातुं न शक्यते। काकः दुःखितः वर्तते। तत्र घटं परितः बहून् शिलाखण्डाः वर्तन्ते।
काकः जलं पातुम् एकं उपायं लभते। सः एकम् एकं शिलाखण्डं स्वीकृत्य घटे क्षिपते। जलम् उपरि आगच्छति। जलं पीत्वा काकः सन्तुष्टः वर्ततेः। पुनः आकाशं प्रति सन्तोषेण उड्डयते।

क्रियापदानि in the entire story are shown highlighted. What do they all have in common? They are all present tense forms of आत्मनेपदिनः धातवः. We already learned in Module 2, that Root verbs (धातवः) are of three types, परस्मैपदी, आत्मनेपदी and उभयपदी. For the sake of simplicity we sticked mostly to परस्मैपदिनः धातवः in our previous module. From now on, we come frequently across आत्मनेपदी and उभयपदी forms in the lessons in this module.

We start each lesson with Kalidasa’s sloka on पार्वतीपरमेश्वरौ. The principal part of the sloka is ‘(अहम्) पार्वतीपरमेश्वरौ वन्दे’ meaning I worship Parvathi and Parameshwara. We hence start this lesson also auspiciously with the present tense forms of वन्द् – धातुः which is an आत्मनेपदी धातुः.

Let us also list the general present tense endings for आत्मनेपदी forms.

We now list a number Atmanepada forms for you to learn and keep as reference. For each dhatu, only प्रथमपुरुषः forms and one example (in any Purusha and Vachana) are given. You may practice writing other forms using वन्द् धातुः forms as model. Please also try to form different sentences. Click each Dhatu to view all nine लट् forms of that Dhatu.

उभयपदिनः धातवः

We have already seen ‘कृ’ धातुः is उभयपदी as it takes both आत्मनेपदम् and परस्मैपदम् endings. ‘कृ’ धातुः assumes special forms with both Parasmeipada and Atmanepada endingins.

‘ज्ञा’ धातुः (to know) when used without Upasarga takes Atmanepada forms as well. We have already seen the Parasmeipadi forms of 'ज्ञा’ धातुः in the lesson on विशेष-क्रियापदानि. We now list the Atmanepadi forms of ‘ज्ञा’ धातुः.

‘भुज्’ (to enjoy something) is another उभयपदी धातुः which takes special forms with Parasmeipada and Atmanepada endings.

‘पच्’ धातुः' 'धाव् धातुः' 'नी (नय) धातुः' and 'क्षिप् धातुः' are few other known उभयपदी धातुः. They assume common forms both with Atmanepada and Parasmeipada endings.

आत्मनेपद-विशेषक्रियारूपाणि

We list the verb forms of two more Atmanepadi Dhatus which do not assume regular kriya forms.

उपसर्गे युक्ते पद-परिवर्तनम् – Pada change with Upasarga

When we learned about उपसर्गाः verb prefixes in module 2, we saw that sometimes the Pada of the verb root changes with the presence of some Upasargas.
Let us first look at few परस्मैपदिनः धातवः and see how the forms change with some उपसर्गाः.

Now look at the change from आत्मनेपदी to परस्मैपदी form.

पदविश्लेषणम्

Let us now learn how the relationship between the words in a sentence is understood by analysing the story we have at the beginning of this lesson.

नगरस्य समीपे उद्यानं शोभते।

अस्मिन् वाक्ये क्रियापदम् अस्ति ‘शोभते’।
In the above sentence the verb form is ‘शोभते’.

शोभते – आत्मनेपदी ‘शुभ्’ धातुः लट् प्रथमपुरुष-एकवचनम्

Let us now see how the other verbs are related to verb form in the sentence.इतर-पदानि क्रियापदेन कथम् अन्वयन्ति इति पश्याम।

This way, by asking questions we can clearly understand the sentence and sentence parts. This method of analysing words in a sentence is popularly known as आकाङ्क्षा पद्दतिः (आकाङ्क्षा - Expecting) Identifying Vibhakti forms in sentences also helps us to recollect and remember the Shabdha forms.

We leave the analysis of the other sentences to you. Please post your doubts as comments after logging in. Else send in an eMail to samskrit@samskritaveethy.com. Let us now end this lesson as usual with practice questions.

Practice Exercises - अभ्यास-प्रश्नानि

1. Please answer the questions on the story. कथासम्बन्धितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत।
   1. काकः कुत्र वर्तते?
   2. तं (काकं) का बाधते?
   3. जलम् अन्विष्यन् काकः किं कुरुते?
   4. काकः किमर्थं दुःखितः वर्तते?
   5. अन्ते सः कथं जलं पिबति?


2. Write suitable Kriyapadam for the Dhatu given. दत्तस्य धातोः उचितं क्रियापदं लिखत।
   

   उदाहरणम्-

   मन् धातुः – उत्तमपुरुषः एकवचनम्
   मन्ये

   
   
   1. लज्ज् धातुः – मध्यमपुरुषः द्विवचनम्
   2. मृ (म्रिय) धातुः – प्रथमपुरुषः एकवचनम्
   3. द्युत् (द्योत) धातुः – प्रथमपुरुषः बहुवचनम्
   4. विद् (विद्य) धातुः - उत्तमपुरुषः बहुवचनम्
   5. ईक्ष् धातुः – उत्तमपुरुषः एकवचनम्
   6. ऊह् धातुः – मध्यमपुरुषः बहुवचनम्
   7. वि + जि धातुः – प्रथमपुरुषः द्विवचनम्
   8. कृ धातुः – मध्यमपुरुषः द्विवचनम्
   9. ज्ञा धातुः – उत्तमपुरुषः द्विवचनम्
   10. त्रै धातुः - उत्तमपुरुषः एकवचनम्
3. Fill in the blanks with suitable Atmanepada Kriyarupani. उचितैः आत्मनेपद-क्रियापदैः रिक्तस्थानानि पूरयन्तु।
   

   उदाहरणम्-

   वयं भारतमातरं _______ (वन्द्).
   वयं भारतमातरं वन्दामहे।

   
   
   1. अद्य साहित्य-सभायां मम मित्राणि _______ (भाष्).
   2. प्रायः विवादः कलहं ______. (जन् → जनय (णिजन्त-धातुः) to give birth to, to cause to happen)
   3. पाण्डवाः कष्टं ______(सह्).
   4. आवां सर्वम् _____ (ईक्ष्).
   5. यूयं किमर्थं _____ (मुद्).
   6. वयं वेतनं _______ (लभ्).
   7. नृपः जनान् ______ (त्रै).
   8. उद्याने सस्यानि सम्यक् ______ (वर्ध्).
   9. त्वं मां अधिकं ______ (श्लाघ्).
   10. अहं सङ्कणकानि ______ (वि + क्री).
4. Translate into Samskritam using Atmanepadi verb forms. आत्मनेपद-क्रियापदं योजयित्वा संस्कृते अनुवादं कुरुत।
   
   1. Ramesh gets wealth from father. (Wealth – धनम्)
   2. Students rejoice.
   3. The two brothers talk to the teacher.
   4. God protects us all.
   5. Mother cooks food for us.
   6. Why do you beg for money? (to beg - याच्)
   7. We look at the jewels.
   8. He is sad on the death of his father. (Death – मृत्युः On death – मृत्यौ (सप्तमी)
   9. Friends praise his performance in the match. (match – स्पर्धा performance- प्रदर्शनम्)
   10. You win over me.
5. Rewrite the story पिपासितः काकः using परस्मैपदी-क्रियारूपाणि. पिपासितः काकः इति कथां परस्मैपदी-क्रियारूपैः परिवर्तनं कृत्वा लिखत।

उत्तराणि पश्यतु! - Show Answers       उत्तराणि गूहयतु! - Hide Answers!

1. 1. काकः उद्याने एकस्मिन् वृक्षे वर्तते।
   2. काकं पिपासा बाधते।
   3. जलम् अन्विश्यन् काकः आकाशे सर्वत्र डयते।
   4. पिपासितः काकः एकं घटम् ईक्षते। घटस्य अधो भागे एव किञ्चित् जलं वर्तते। काकेन जलं पातुं न शक्यते। अतः काकः दुःखितः वर्तते।
   5. काकः एकम् एकं शिलाखण्डं स्वीकृत्य घटे क्षिपते। जलम् उपरि आगच्छति। सः सन्तोषेन जलं पिबति।


2. 1. लज्जेते
   2. म्रियते
   3. द्योतन्ते
   4. विद्यामहे
   5. ईक्षे
   6. ऊहध्वे
   7. विजयेते
   8. कुर्वाथे
   9. जानावहे
   10. त्राये


3. 1. अद्य साहित्य-सभायां मम मित्राणि भाषन्ते।
   2. प्रायः विवादः कलहं जनयते।
   3. पाण्डवाः कष्टं सहन्ते।
   4. आवां सर्वम् ईक्षावहे।
   5. यूयं किमर्थं मोदध्वे।
   6. वयं वेतनं लभामहे।
   7. नृपः जनान् त्रायते।
   8. उद्याने सस्यानि सम्यक् वर्धन्ते।
   9. त्वं मां अधिकं श्लाघसे।
   10. अहं सङ्कणकानि विक्रीणे।


4. 1. रमेशः पितुः धनं लभते।
   2. छात्राः मोदन्ते।
   3. द्वौ भ्रातरौ आचार्येन भाषेते।
   4. ईश्वरःअस्मान् सर्वान् त्रायते।
   5. माता अस्मभ्यं भोजनं पचते।
   6. त्वं किम् धनं याचसे?
   7. वयम् आभरणानि ईक्षामहे।
   8. सः तस्य पितुः मृत्यौ खिद्यते।
   9. मित्राणि स्पर्धायां तस्य प्रदर्शनं श्लाघन्ते।
   10. त्वं माम् विजयसे।


5. नगरस्य समीपे उद्यानं अस्ति। उद्योने एकस्मिन् वृक्षस्य उपरि कश्चित् काकः अस्ति। तस्य पिपासा आस्ति। काकः जलम् अन्विष्यन् आकाशे सर्वत्र डयनं करोति। सः एकस्मिन् स्थले एकं घटं पश्यति। सन्तोषेन काकः घटस्य उपरि उपविशति। अहो! कीदृशं दौर्भाग्यम्। घटस्य अधो भागे एव किञ्चित् जलं अस्ति। काकः जलं पातुं न शक्नोति। काकः दुःखितः भवति। तत्र घटं परितः बहून् शिलाखण्डान् सन्ति। काकः जलं पातुम् एकं उपायं प्राप्नोति। सः एकम् एकं शिलाखण्डं स्वीकृत्य घटे क्षिपति। जलम् उपरि आगच्छति। जलं पीत्वा काकः सन्तुष्टः भवति। पुनः आकाशं प्रति उड्डयनम् करोति।

We will be coming across more Atmanepadi forms in this module. We will also be pointing out these forms mentioning the dhatu in lessons to come. Knowing the Atamanepada endings for all Lakharas is indispensable to write the sentnces in Passive voice, which we will be learning in a lesson to follow.

We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering free. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.

In module 2 we learned the Vibhakthi forms of अजन्ताः शब्दाः, that is the vowel ending nouns. We do know many names that do not end in a vowel like भगवान्, हनुमान् to list a few. Our next few lessons show the Vibhakthi forms of हलन्ताः शब्दाः, base nouns with consonant ending. Our next lesson starts with हलन्त-पुल्लिङ्ग-शब्दाः
Lesson 2 Halantha Pullinga Shabdas - हलन्ताः पुल्लिङ्गाः शब्दाः

Upload

click to upload image

0 comments

Upload

click to upload image

×