SamskritaVeethy - Easy to Learn Sanskrit Courses!

संस्कृतवीथी - सरलं संस्कृतपठनम् !

Entry Level – Module 3 Sentence building in Samskritam - Lesson 10 - Past Tense forms of Atmanepadi Dhatus

प्रावेशिकः स्तरः - तृतीयः विभागः – संस्कृत-वाक्यरचना - दशमः पाठः - आत्मनेपदिनः धातवः - लङ्लकारः

		We learn about........
		कथा कण्णग्याः शब्द-परिचयः लङ्-आत्मनेपदान्ताः – रूपाणि प्रक्रिया च आत्मनेपदिनां धातूनां लङि प्रथमपुरुष-रूपाणि लङि आत्मनेपद-विशेषक्रियापदानि उदाहरण-वाक्यानि

We are all familiar with the first sloka of Bhagavat Geeta, where Dhrutarashtra asks Sanjaya,

धृतराष्ट्र उवाच
धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः।
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय।।

मामकाः पाणडवाः च एव किम् अकुर्वत इति धृतराष्ट्रः सञ्जयम् अपृच्छत्। The King asked Sajaya, “What did my people and Pandavas did in Kurkshetra?” The verb form used is अकुर्वत which is the प्रथमपुरुष-बहुवचन-आत्मनेपदरूपम् of कृ-धातुः. In this lesson we learn about लङ् forms of Atmanepadi Dhatus. अस्माकं रीतिम् अनुसृत्य एषः पाठः प्रार्थना-श्लोकेन आरभ्यते। We first pray to Lord Hanuman to give us the powers of Intellect and Will to continue our learning journey.

मनोजवं मारुततुल्यवेगं जितेन्द्रियं बुद्धिमतां वरिष्ठम्। वातात्मजं वानरयूथमुख्यं श्रीरामदूतम् शरणं प्रपद्ये।। बुद्धिर्बलं यशो धैर्यं निर्भयत्वमरोगता। अजाड्यं वाक्पटुत्वं च हनुमत्स्मरणाद्भवेत्।।

“I take Refuge in Sri Rama’s envoy, Who is Swift as Mind and Fast as Wind, Who is the Master of the Senses and Honoured for His Excellent Intelligence, Learning and Wisdom, Who is Son of the Wind God and Chief among the Monkeys."
"May there be Intellect, Strength, Fame, Courage, Fearlessness, Free from Illness, Agility and Eloquence by remembering Hanuman!“

इदानीं काव्यनायिकायाः कण्णग्याः कथा उपस्थापयाम। We now present the story of Kannagi, the epic heroine where we find sentences which demonstrate the use of आत्मनेपद-लङ् forms

आत्मनेपद-लङ् forms are highlighted in Yellow in the story. Let us now analyze the new words and word forms we come across in the story.

लङ्-आत्मनेपदान्ताः – रूपाणि प्रक्रिया च

In the story we notice that all Atmanepadi Lang forms have the letter ‘अ’ added to the dhatu in the front. And later प्रत्ययान्ताः are affixed to dhatu according to Purusha and Vachanam. Let us now learn the general past tense endings for आत्मनेपदम् forms.

We now display the Prakriya for getting लङ् forms for आत्मनेपदिनः धातवः using वन्द् धातुः as example in all three Purushas and Vachanas

इदानीम् वन्द् धातोः सर्वाणि लङ्-रूपाणि पश्याम। रूपेभ्यः अधः उदाहरणवाक्यानि अपि दत्तानि।

The above table can be used as a general reference for writing the लङ्-रूपाणि for many dhatus. We list the प्रथमपुरुष-रूपाणि for some commonly used dhatus which assume this general pattern. Please practice writing the other six forms using the above table as a guide. To verify your work, click the Dhatu names to view the complete लङ् forms of that Dhatu.

लङ् Kriyapadani of certain Atmanepadi Dhatus do not conform to the general pattern seen above. We list some of such dhatus before we read some example sentences.

लङि आत्मनेपद-विशेषक्रियापदानि

We list below the आत्मनेपद-लङ्-क्रियापदानि of कृ धातुः. कृ धातुः उभयपदी अस्ति।

ज्ञा, भुज् अपि आत्मनेपदिनौ धातौ। तयोः लङ्-रूपाणि अधः दीयन्ते।

शी, ब्रू and अधि + इ are other three Atmanepada Dhatus which assume special verb forms.

Here are some example sentences with आत्मनेपद-लङ्-क्रियापदानि

उदाहरण-वाक्यानि

We hope the example sentences throw more light on लङ् forms. Try writing sentences in the remaining Purusha and Vachanas for the Dhatus given in the examples. This practice helps in learning the all लङ् forms quickly.
Well! It is time to work on practice exercises and end up the lesson. इदानीम् अभ्यासानि कृत्वा पाठं समापयाम।

Practice Exercises - अभ्यास-प्रश्नानि

1. Please answer the questions on the story. कथासम्बन्धितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत।
   1. काविरीपूम्पट्टिणे कौ द्वौ वणिजौ अवर्तेताम्?
   2. कोवलन् कस्याः नाट्यम् अलोकत?
   3. मादव्याः वियुक्तः कोवलन् किम् ऐच्छत्?
   4. कोवलन् व्यापारनिमित्तं किं निश्चयं अकुरुत?
   5. कण्णग्याः पादनालिकायां अन्ते माणिक्य-कणाः अवर्तन्त। - एतत् सत्यं कण्णगी कथं सर्वान् अबोधयत्?


2. Write all the past (लङ्) forms of the given Dhatu. धातूनाम् सर्वाणि लङ् रूपाणि लिखत।
   1. शी धातुः
   2. प्लु धातुः
   3. कूर्द् धातुः
   4. त्रै धातुः
   5. सेव् धातुः


3. Write the past-tense (लङ्) form as directed. निर्देशानुसरणं धातोः लङ्रूपं लिखत।
   1. कृ धातोः उत्तमपुरुष-एकवचनरूपम्
   2. भाष् धातोः मध्यमपुरुष-एकवचनरूपम्
   3. कम्प् धातोः उत्तमपुरुष-बहुवचनरूपम्
   4. मुद् धातोः प्रथमपुरुष-बहुवचनरूपम्
   5. अप + ईक्ष मध्यमपुरुष-बहुवचनम्
   6. क्षम् धातोः प्रथमपुरुष-द्विवचनम्
   7. ब्रू धातोः उत्तमपुरुष-द्विवचनम्
   8. वि + जि धातोः मध्यमपुरुष-एकवचनम्
   9. वृध् धातोः उत्तमपुरुष-द्विवचनम्
   10. स्पर्ध धातोः मध्यमपुरुष-बहुवचनम्


4. Rewrite the sentence replacing the present form (लट्) with past form (लङ्). वाक्येषू लट्-क्रियापदानां स्थानेषु तेषाम् अनुरूपानि लङ्-पदानि लिखित।
   1. वृक्षेषु पुष्पाणि शोभन्ते।
   2. वयं देवं वन्दावहे।
   3. शुभवार्त्तां श्रुत्वा ते सर्वे मोदन्ते।
   4. त्वम् प्रकृति-सौन्दर्यं निरीक्षसे।
   5. अहम् धनसंपत्तौ तव तुल्यं वर्ते।
   6. यूयं कीर्तिं लभध्वे।
   7. ते स्पर्धाम् विजयन्ते।
   8. भवान् माम् कष्टात् त्रायते।
   9. युवां विजयं कामयेथे।
   10. अपुत्राः इदानीं पुत्रिणः वर्तन्ते।
5. Replace the Parasmeipadi verb forms with suitable atmanepadi verb froms given in the box. परस्मैपदीक्रीयापदानां स्थाने कोष्टकात् उचितानि आत्मनेपदिक्रियापदानि चित्वा निवेशय।
   

   अमोदत     अवर्तत     अब्रुवि     अलभथाः     अत्रायत अवर्तोथाम्     अवालोके     अवन्दध्वम्     अकुर्वत     अबाधयत

   1. वयं सत्यं हितं अवदत्।
   2. त्वम विजयं प्राप्नोः।
   3. सीता गीतं श्रुत्वा अतुष्यत्।
   4. युवां गृहे अभवतम्।
   5. भगवान् अस्माकं अरक्षत्।
   6. अहं तत् चित्रं अपश्यत्।
   7. यूयं देवम् प्राणमत।
   8. छात्राः गृहकार्यं अकुर्वन्।
   9. बलवान् बलहीनं अपीडयत्।
   10. अस्माकं गृहे सर्वता आनन्दं अभवत्।
6. Translate into Samskritam. संस्कृते अनुवादं कुरुत।
   
   1. Many Kshatriyas died in Mahabharata war. (to die – मृ धातुः)
   2. He got victory in the match. (victory – जयम् match - स्पर्धा)
   3. You were born in a rich family. (rich family – सम्पन्नकुलम् to be born – use जन् धातुः)
   4. He did not think accepting loan from friends was proper. (to think – use मन् धातुः accepting loan – ऋणग्रहणम् proper - उचितम्)
   5. Second world war started in 1939. (world war – विश्वमहायुद्धम् to start – प्र + रभ् धातुः)
   6. We trembled on seeing the elephant. (to tremble – Use कम्प् धातुः)
   7. Krishna worshipped Rama in dvapara yuga. (to worship – use वन्द् धातुः dwapara yuga - द्वापरयुगः)
   8. Hanuman conversed with Rama and Lakshmana in Samskritam. (to converse – Use भाष् धातुः)
   9. Krishna held Govardhana Mountain. (to hold - Use धृ धातोः आत्मनेपदरूपम् Govardhana Mountain - गोवर्धनगिरिः)
   10. You two served Guru.

उत्तराणि पश्यतु! - Show Answers       उत्तराणि गूहयतु! - Hide Answers!

1. 1. काविरीपूम्पट्टिणे मानायकन् मासात्तुवान् इति नामाभ्यां द्वौ वणिजौ अवर्तेताम्।
   2. कोवलन् मादव्याः नाट्यम् अलोकत।
   3. मादव्याः वियुक्तः कोवलन् स्वनगरं त्यक्तवा अन्यत्र कुत्राऽपि गत्वा एकं नूतनं जीवितं यापितुं ऐच्छत्।
   4. कोवलन् व्यापारनिमित्तं कण्णग्याः पादनालिका-युग्मात् एका विक्रेतुं निश्चयं अकुरुत।
   5. कण्णग्याः पादनालिकायां अन्ते माणिक्य-कणाः अवर्तन्त। - एतत् सत्यं कण्णगी स्ववशे स्थितां पादनालिकां स्फोटित्वा सर्वान् अबोधयत्।



2. 1. शी धातोः आत्मनेपदि-क्रियापदानि (लङ्)
      	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
      प्रथमपुरुषः	अशेत	अशयाताम्	अशेरत
      मध्यमपुरुषः	अशेथाः	अशयाथाम्	अशेध्वम्
      उत्तमपुरुषः	अशयि	अशेवहि	अशेमहि

   2. प्लु धातोः आत्मनेपदि-क्रियापदानि (लङ्)
      	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
      प्रथमपुरुषः	अप्लवत	अप्लवेताम्	अप्लवन्त
      मध्यमपुरुषः	अप्लवथाः	अप्लवेथाम्	अप्लवध्वम्
      उत्तमपुरुषः	अप्लवे	अप्लवावहि	अप्लवामहि

   3. कूर्द् धातोः आत्मनेपद-क्रियापदानि (लङ्)
      	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
      प्रथमपुरुषः	अकूर्दत	अकूर्देताम्	अकूर्दन्त
      मध्यमपुरुषः	अकूर्दथाः	अकूर्देथाम्	अकूर्दध्वम्
      उत्तमपुरुषः	अकूर्दे	अकूर्दावहि	अकूर्दामहि

   4. त्रै धातोः आत्मनेपद-क्रियापदानि (लङ्)
      	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
      प्रथमपुरुषः	अत्रायत	अत्रायेताम्	अत्रायन्त
      मध्यमपुरुषः	अत्रायथाः	अत्रायेथाम्	अत्रायध्वम्
      उत्तमपुरुषः	अत्राये	अत्रायावहि	अत्रायामहि

   5. सेव् धातोः आत्मनेपद-क्रियापदानि (लङ्)
      	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
      प्रथमपुरुषः	असेवत	असेवेताम्	असेवन्त
      मध्यमपुरुषः	असेवथाः	असेवेथाम्	असेवध्वम्
      उत्तमपुरुषः	असेवे	असेवावहि	असेवामहि



3. 1. अकुर्वि
   2. अभाषथाः
   3. अकम्पामहि
   4. अमोदन्त
   5. अपैक्षध्वम्
   6. अक्षमेताम्
   7. अब्रूवहि
   8. व्यजयथाः
   9. अवर्धावहि
   10. अस्पर्धध्वम्
4. 1. वृक्षेषु पुष्पाणि अशोभन्त।
   2. वयं देवं अवन्दावहि।
   3. शुभवार्त्तां श्रुत्वा ते सर्वे अमोदन्त।
   4. त्वम् प्रकृति-सौन्दर्यं निरैक्षथाः।
   5. अहम् धनसंपत्तौ तव तुल्यं अवर्ते।
   6. यूयं कीर्तिं अलभध्वम्।
   7. ते स्पर्धाम् व्यजयन्त।
   8. भवान् माम् कष्टात् अत्रायत।
   9. युवां विजयं अकामयेथाम्।
   10. पुत्रिणः तदा अपुत्राः अवर्तन्त।
>
5. 1. वयं सत्यं हितं अव्रुवि।
   2. त्वम विजयं अलभथाः।
   3. सीता गीतं श्रुत्वा अमोदत।
   4. युवां गृहे अवर्तेथाम्।
   5. भगवान् अस्माकं अत्रायत।
   6. अहं तत् चित्रं अवालोके।
   7. यूयं देवम् अवन्दध्वम्।
   8. छात्राः गृहकार्यं अकुर्वत।
   9. बलवान् बलहीनं अबाधयत।
   10. अस्माकं गृहे सर्वता आनन्दं अवर्तत।
6. 1. महाभारतयुद्धे बहवः क्षत्रियाः अम्रियन्त।
   2. सः स्पर्धायां जयं अलभत।
   3. त्वम् सम्पन्नकुले अजायथाः।
   4. सः मित्रेभ्यः ऋणग्रहणम् उचितं न अमन्यत।
   5. द्वितीयं विश्वमहायुद्धं 1939 तमे (नवत्रिंशत्-अधिक-नवदश-शततमे) वर्षे प्रारभत।
   6. गजं दृष्ट्वा वयम् अकम्पामहि।
   7. द्वापरयुगे कृष्णः रामम् अवन्दत।
   8. हनुमान् रामलक्ष्मणाभ्यां संस्कृतेन अभाषत।
   9. कृष्णः गोवर्धनगिरिम् अधरत।
   10. युवां गुरुम् असेवेथाम्।

We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering free. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.

We have now learned present (लट्), past (लङ्) and imperative (लोट्) verb forms for आत्मनेपदिनः धातवः. We certainly need to know to express ourselves using future tense. Next in the row is ऌट् -रूपाणि (भविष्यत्कालिकः). Our next lesson is……
Lesson 11 Future Tense forms of Atmanepadi Dhatus - आत्मनेपदिनः धातवः - ऌट्लकारः

Upload

click to upload image

0 comments

Upload

click to upload image

×