 | We learn about........ | |
| The goal of this lesson is ….. |
|
संसारसागरात् अस्मान् उत्तारयितुं लक्ष्मीनृसिंहं प्रार्थ्य वयं अस्य पाठस्य आरम्भं कुर्मः। We start this second lesson praying लक्ष्मीनृसिंहः to rescue us from the delusion of संसारसागरः।
 | लक्ष्मीपदे कमलनाभ सुरेश विष्णो यज्ञेश यज्ञ मधुसूदन विश्वरूप। ब्रह्मण्य केशव जनार्दन वासुदेव लक्ष्मीनृसिंह मम देहि करावलम्बम्।। |
In the above prayer note the many Sambodhana forms used to address Lord Lakshminrisimha. We suggest you to identify the base noun forms (प्रातिपदिकानि) of the Sambodhana forms given.
We are now familiar with Noun forms with vowel endings (अजन्ताः शब्दाः). We ended the first lesson of this module with reference to words like “भगवान्” and “हनुमान्”. We have already learned the Vibhakthi forms of सर्वनाम-शब्दः ‘भवत्’ in module 2. These are few examples of Noun forms with consonant endings (हलन्ताः शब्दाः). We learn in this lesson some common हलन्ताः पुल्लिङ्गाः शब्दाः.
Let us first read a lesson in a story before we set to learn the consonant forms.
पुरा अवन्ती-नगरे रामलालः नाम्ना एकः वणिक् लवण-वाणिज्यं करोति स्म। रामलालः धर्मवान् बुद्धिमान् च। एकस्मिन् दिने रामलालस्य सुहृद् कृष्णचन्द्रः तम् मेलितुम् आगच्छत्। “मित्र! कश्चन तेजस्वी संन्यासी सर्वत्र भ्रमणं कृत्वा इदानीम् अस्माकं नगरे आगतवान् अस्ति। दुर्गा-मन्दिरे एव तिष्ठति। सः आश्रितान् भक्तान् उचितानि उपदेशानि ददाति। भवान् अपि मन्दिरं गत्वा तम् पश्यतु” इति कृष्णचन्द्रःउक्तवान्।
परेद्यवि रामलालः सन्यासिनः दर्शनार्थं गतवान्। मुनेः पुरतः फल-स्थालीं दक्षिणां च स्थापयित्वा नमस्कृतवान्। गुरुः तम् अनुगृह्य एवम् अवदत्, “वत्स अद्यतनस्य कार्यम् अद्य एव करोतु। श्वः करिष्यामि इति न चिन्तयतु।“.
एतस्मिन् उपदेशस्य माहात्म्यं किम् इति रामलालः अचिन्तत्। ततः सः साक्षात् आत्मनः आपणम् गतवान्। आपणस्य पुरतः शकटानाम् आवलिः आसित्। शकटेषु विक्रयार्थं आनिताः लवण-गोण्यः आसन्। आत्मनां स्वामिनं दृष्ट्वा कर्मचराः एवम् अवदन्। “प्रभो अद्य समयः जातः। सूर्यास्तमनं शीघ्रमेव भविष्यति। गोणीः श्वः आपणस्य अन्तः नेष्यामः“। रामलालः साधोः उपदेशं स्मृतवान्। अद्यतनस्य कार्यम् अद्य एव कुर्वन्तु इति कर्मचरान् प्रति उक्तवान्। ते अपि सर्वाः लवण-गोण्यः आपणस्य अन्तः अनयन्।
तस्मिन् दिने रात्रौ अनपेक्षिता महती वृष्ठिः अभवत्। सर्वेषु मार्गेषु जलं प्रवाहेन अवहत्। वृष्टिः प्रातः एव व्यरमत्। सर्वत्र जलप्रावाहं दृष्ट्वा रामलालः सन्यासिनः उपदेशस्य महत्वं मूल्यं च ज्ञातवान्। “यदि ह्यः सायङ्काले लवण-गोणीः आपणस्य पुरतः एव अभविष्यन् इदानीं का गतिः?” इति चिन्तयन् ज्ञानिनं कृतज्ञतां वदितुं मन्दिरं प्रति अगच्छत्।
| शब्द-परिचयः | ||
|---|---|---|
| शब्दः | अर्थः | विश्लेषणम् |
| लवणम् | Salt | अकारान्तः नपुंसकलिङ्गः ‘लवण’ शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| व्यापारी | वणिक् - Merchant | नकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘व्यापारिन्’ शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| नाम्ना | By name | नकारान्तः नपुंसकलिङ्गः ‘नामन्’ शब्दः तृतीया विभक्तिः एकवचनम् |
| वणिक् | व्यापारी - Merchant | जकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘वणिज्’ शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| धर्मवान् | Noble | तकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘धर्मवत्’ शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| बुद्धिमान् | Intelligent | तकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘बुद्धिमत्’ शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| सुहृद् | Friend, Well wisher | दकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘सुहृद्’ शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| तेजस्वी | प्रकाशितः - Bright | नकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘तेजस्विन्’ शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| संन्यासी | मुनिः - Monk | नकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘संन्यासिन्’ शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| आश्रितान् | अनुयायिनः - To the followers | अकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘आश्रित’ शब्दः तृतीया विभक्तिः बहुवचनम् |
| परेद्यवि | The next day | अव्ययपदम् |
| संन्यासिनः | Sanyasi’s | नकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘संन्यासिन्’ शब्दः षष्ठी विभक्तिः एकवचनम् |
| अद्यतनस्य | Today’s | अकारान्तः नपुंसकलिङ्गः ‘अद्यतन’ शब्दः षष्ठी विभक्तिः एकवचनम् |
| साक्षात् | Straight | अव्ययपदम् |
| आवलिः | Line of something | इकारान्तः स्त्रीलिङ्गः ‘आवलि’ शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| गोण्यः | Sacks | ईकारान्तः स्त्रीलिङ्गः 'गोणी' शब्दः प्रथमा विभक्तिः बहुवचनम् |
| स्वामिनम् | स्वामी - Master स्वामिनम् (कर्म) | नकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘स्वामिन्’ शब्दः द्वितीया विभक्तिः एकवचनम् |
| अनपेक्षिता | Unexpected | आकारान्तः स्त्रीलिङ्गः ‘अनपेक्षिता’ शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| महती | Heavy (in the context of the story) | ईकारान्तः स्त्रीलिङ्गः ‘महती’ शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| वृष्टिः | वर्षा - Rain | इकारान्तः स्त्रीलिङ्गः 'वृष्टि' शब्दः प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् |
| मार्गेषु | मार्गः - Road | अकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘मार्ग’ शब्दः सप्तमी विभक्तिः बहुवचनम् |
| व्यरमत् | समाप्यत - Stopped | वि + रम् परस्मैपदी लङ् लकारः प्रथमपुरुषः एकवचनम् |
| धीमन्तम् | धीमान् – Wise धीमन्तम् (कर्म) | तकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘धीमत्’ शब्दः द्वितीया विभक्तिः एकवचनम् |
| अभविष्यन् | Had they been (An action that has not taken place) | भू धातुः ऌट् लकारः (Conditional Mood) प्रथमपुरुषः बहुवचनम् |
We hope you enjoyed reading the story. We draw your attention to the yellow highlighted words, which are different vibhakthi forms of हलन्ताः पुल्लिङ्गाः शब्दाः.
The word हलन्ताः refers to the प्रातिपदिकानि (Base noun forms) with consonant endings. We are familiar with pronouns ‘अहम्’, ‘त्वम्’ and ‘भवान्’ representing I, informal and formal You’s respectively are well known to us. एतेषां प्रातिपदिकानि क्रमेण सन्ति ‘अस्मद्’, ‘युष्मद्’ तथा ‘भवत्’। We can clearly note the consonant endings (‘द्’ and ‘त्’) in these base forms.
We primarily learn the Vibhakthi forms of common जकारान्ताः, तकारान्ताः, दकारान्ताः नकारान्ताः, and सकारान्तः पुल्लिङ्ग-शब्दाः in this lesson. Example sentences will follow the list of Shabdhas to be learned.
We came across the word ‘वणिक्’ in the story which is the प्रथमा एकवचनम् form of जकारान्तः शब्दः ‘वणिज्’. What is the ending Varna in वणिज्?
व् + अ + ण् + इ + ज् → वणिज्
Yes!! The ending Varna is ‘ज्’ or जकारः. अतः ‘वणिज्’ जकारान्तः शब्दः भवति।
All Vibhakthi forms of ‘वणिज्’ are given in the table given below.
| जकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘वणिज्’ शब्दः (Merchant) (व् + अ + ण् + इ + ज्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | वणिक् | वणिजौ | वणिजः |
| सं.प्रथमा | हे वणिक् | हे वणिजौ | हे वणिजः |
| द्वितीया | वणिजम् | वणिजौ | वणिजः |
| तृतीया | वणिजा | वणिग्भ्याम् | वणिग्भिः |
| चतुर्थी | वणिजे | वणिग्भ्याम् | वणिग्भ्यः |
| पञ्चमी | वणिजः | वणिग्भ्याम् | वणिग्भ्यः |
| षष्ठी | वणिजः | वणिजोः | वणिजाम् |
| सप्तमी | वणिजि | वणिजोः | वणिक्षु |
These are general जकारान्तः noun forms found commonly in sentences. We will discuss about the special forms whenever we come across such words in our lessons and readings.
We have already seen ‘भवान्’ is the प्रथमा-एकवचनम् declension of तकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘भवत्’ शब्दः. ‘त्’ endings are one of the most frequently used and seen noun forms. प्रातिपदिकानि obtained by the join of ‘कृत्-प्रत्ययाः’ like क्तवतु are all तकारान्ताः. We first list the general ‘मरुत्’ शब्दः. We then list the specieal forms of तकारान्ताः, showing the varying Vibhakthi forms in green background. We also add foot notes which show words with similar declensions.
| तकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘मरुत्’ शब्दः (Wind) (म् + अ + र् + उ + त्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | मरुत् | मरुतौ | मरुतः |
| सं.प्रथमा | हे मरुत् | हे मरुतौ | हे मरुतः |
| द्वितीया | मरुतम् | मरुतौ | मरुतः |
| तृतीया | मरुता | मरुद्भ्याम् | मरुद्भिः |
| चतुर्थी | मरुते | मरुद्भ्याम् | मरुद्भ्यः |
| पञ्चमी | मरुतः | मरुद्भ्याम् | मरुद्भ्यः |
| षष्ठी | मरुतः | मरुतोः | मरुताम् |
| सप्तमी | मरुति | मरुतोः | मरुत्सु |
| तकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘पचत्’ शब्दः (One who cooks) (प् + अ + च् + अ + त्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | पचन् | पचन्तौ | पचन्तः |
| सं.प्रथमा | हे पचन् | हे पचन्तौ | हे पचन्तः |
| द्वितीया | पचन्तम् | पचन्तौ | पचतः |
| शेषं ‘मरुत्’ शब्दवत् | |||
| तृतीया | पचता | पचद्भ्याम् | पचद्भिः |
| चतुर्थी | पचते | पचद्भ्याम् | पचद्भ्यः |
| पञ्चमी | पचतः | पचद्भ्याम् | पचद्भ्यः |
| षष्ठी | पचतः | पचतोः | पचताम् |
| सप्तमी | पचति | पचतोः | पचत्सु |
| तकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘धीमत्’ शब्दः (Intelligent) (ध् + ई + म् + अ + त्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | धीमान् | धीमन्तौ | धीमन्तः |
| सं.प्रथमा | हे धीमन् | हे धीमन्तौ | हे धीमन्तः |
| द्वितीया | धीमन्तम् | धीमन्तौ | धीमतः |
| शेषं ‘मरुत्’ शब्दवत् | |||
| तृतीया | धीमता | धीमद्भ्याम् | धीमद्भिः |
| चतुर्थी | धीमते | धीमद्भ्याम् | धीमद्भ्यः |
| पञ्चमी | धीमतः | धीमद्भ्याम् | धीमद्भ्यः |
| षष्ठी | धीमतः | धीमतोः | धीमताम् |
| सप्तमी | धीमति | धीमतोः | धीमत्सु |
We add one more frequently found तकारान्तः ‘महत्’ शब्दः which declines a bit differently.
| तकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘महत्’ शब्दः (Great) (म् + अ + ह् + अ + त्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | महान् | महान्तौ | महान्तः |
| सं.प्रथमा | हे महान् | हे महान्तौ | हे महान्तः |
| द्वितीया | महान्तम् | महान्तौ | महतः |
| शेषं ‘मरुत्’ शब्दवत् | |||
| तृतीया | महता | महद्भ्याम् | महद्भिः |
| चतुर्थी | महते | महद्भ्याम् | महद्भ्यः |
| पञ्चमी | महतः | महद्भ्याम् | महद्भ्यः |
| षष्ठी | महतः | महतोः | महताम् |
| सप्तमी | महति | महतोः | महत्सु |
We find a commonly used ‘सुहृद्’ शब्दः under this heading.
| दकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘सुहृद्’ शब्दः (Friend/Well wisher) (स् + उ + ह् + ऋ + द्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | सुहृत् | सुहृदौ | सुहृदः |
| द्वितीया | सुहृदम् | सुहृदौ | सुहृदः |
| तृतीया | सुहृदा | सुहृद्भ्याम् | सहृद्भिः |
| चतुर्थी | सुहृदे | सुहृद्भ्याम् | सुहृद्भ्यः |
| पञ्चमी | सुहृदः | सुहृद्भ्याम् | सुहृद्भ्यः |
| षष्ठी | सुहृदः | सुहृदोः | सुहृदाम् |
| सप्तमी | सुहृदि | सुहृदोः | सुहृत्सु |
| सं.प्रथमा | हे सुहृत् | हे सुहृदौ | हे सुहृदः |
We learn four commonly found types under this title.
| नकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘राजन्’ शब्दः (King) (र् + आ + ज् + अ + न्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | राजा | राजानौ | राजानः |
| द्वितीया | राजानम् | राजानौ | राज्ञः |
| तृतीया | राज्ञा | राजभ्याम् | राजभिः |
| चतुर्थी | राज्ञे | राजभ्याम् | राजभ्यः |
| पञ्चमी | राज्ञः | राजभ्याम् | राजभ्यः |
| षष्ठी | राज्ञः | राज्ञोः | राज्ञाम् |
| सप्तमी | राज्ञि | राज्ञोः | राजसु |
| सं.प्रथमा | हे राजन् | हे राजानौ | हे राजानः |
We are all familiar with ‘ब्रह्मा’ which is the प्रथमा एकवचन-विभक्तिः of ‘ब्रह्मन्’ शब्दः. Its declension is similar to ‘आत्मन्’ शब्दः which is given below.
| नकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘आत्मन्’ शब्दः (Self) (आ + त् + म् + अ + न्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | आत्मा | आत्मानौ | आत्मानः |
| द्वितीया | आत्मानम् | आत्मानौ | आत्मनः |
| तृतीया | आत्मना | आत्मभ्याम् | आत्मभिः |
| चतुर्थी | आत्मने | आत्मभ्याम् | आत्मभ्यः |
| पञ्चमी | आत्मनः | आत्मभ्याम् | आत्मभ्यः |
| षष्ठी | आत्मनः | आत्मनोः | आत्मानाम् |
| सप्तमी | आत्मनि | आत्मनोः | आत्मसु |
| सं.प्रथमा | हे आत्मन् | हे आत्मानौ | हे आत्मानः |
We learn two more useful नकारान्तौ शब्दौ.
| नकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘पथिन्’ शब्दः (Road, Way) (प् + अ + थ् + इ + न्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | पन्थाः | पन्थानौ | पन्थानः |
| द्वितीया | पन्थानम् | पन्थानौ | पथः |
| तृतीया | पथा | पथिभ्याम् | पथिभिः |
| चतुर्थी | पथे | पथिभ्याम् | पथिभ्यः |
| पञ्चमी | पथः | पथिभ्याम् | पथिभ्यः |
| षष्ठी | पथः | पथोः | पथाम् |
| सप्तमी | पथि | पथोः | पथिषु |
| सं.प्रथमा | हे पन्थाः | हे पन्थानौ | हे पन्थानः |
| नकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘करिन्’ शब्दः (Elephant) (क् + अ + र् + इ + न्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | करी | करिणौ | करिणः |
| द्वितीया | करिणम् | करिणौ | करिणः |
| तृतीया | करिणा | करिभ्याम् | करिभिः |
| चतुर्थी | करिणे | करिभ्याम् | करिभ्यः |
| पञ्चमी | करिणः | करिभ्याम् | करिभ्यः |
| षष्ठी | करिणः | करिणोः | करिणाम् |
| सप्तमी | करिणि | करिणोः | करिषु |
| सं.प्रथमा | हे करिन् | हे करिणौ | हे करिणः |
There are few variants in सकारान्ताः पुल्लिङ्गाः शब्दाः. To make it easy for first level students we introduce just one form ‘विद्वस् शब्दः’.
| सकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘विद्वस्’ शब्दः (Scholar) (व् + इ + द् + व् + अ + स्) | |||
|---|---|---|---|
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमा | विद्वान् | विद्वांसौ | विद्वांसः |
| द्वितीया | विद्वांसम् | विद्वांसौ | विदुषः |
| तृतीया | विदुषा | विद्वद्भ्याम् | विद्वद्भिः |
| चतुर्थी | विदुषे | विद्वद्भ्याम् | विद्वद्भ्यः |
| पञ्चमी | विदुषः | विद्वद्भ्याम् | विद्वद्भ्यः |
| षष्ठी | विदुषः | विदुषोः | विदुषाम् |
| सप्तमी | विदुषि | विदुषोः | विद्वत्सु |
| सं.प्रथमा | हे विद्वान् | हे विद्वांसौ | हे विद्वांसः |
There are other पुल्लिङ्ग-हलन्ताः like शकारान्ताः, षकारान्ताः and variants of सकारान्ताः. We do not want to burden the learners with too many forms to start with. We will anyway find these forms in lessons to follow where we can learn their Vibhakthi forms as well. The link to page containing all Halantha Pulling Shabdas is given below for your perusal.
विभिन्न-हलन्ताः पुल्लिङ्गाः शब्दाः
Let us now analyse the हलन्ताः पुल्लिङ्गाः शब्दाः which we came across in the story लवण-व्यापारी.
कथायां स्थितेषु हलन्त-शब्दानां विवरणं पश्याम। Let us now analyze the हलन्ताः शब्दाः found in the story.
कथायाः शीर्षकम् अस्ति ‘लवण-व्यापारी’. The title of the story reads as लवण-व्यापारी which means Salt Merchant.
व्यापारी – नकारान्तः पुल्लिङ्गः व्यापारिन् शब्दः प्रथमा एकवचनम्. विभक्ति-रूपाणि करिन् शब्दवत् भवन्ति।
| पदम् | विवरणम् | समान शब्दः |
|---|---|---|
| व्यापारी | नकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘व्यापारिन्’ शब्दः प्रथमा एकवचनम् | करिन् |
| वणिक् | जकारान्तः पुल्लिङ्गः ‘वणिज्’ शब्दः प्रथमा एकवचनम् | वणिज् |
| रामलालः नाम्ना एकः वणिक् लवण-वाणिज्यं करोति स्म। | ||
| धर्मवान् | तकारान्तः पुल्लिङ्गः धर्मवत् शब्दः प्रथमा एकवचनम् | धीमत् |
| बुद्धिमान् | तकारान्तः पुल्लिङ्गः बुद्धिमत् शब्दः प्रथमा एकवचनम् | धीमत् |
| रामलालः धर्मवान् बुद्धिमान् च। | ||
| सुहृद् | दकारान्तः पुल्लिङ्गः सुहृद् शब्दः प्रथमा एकवचनम् | सुहृद् |
| रामलालस्य सुहृद् कृष्णचन्द्रः तम् मेलितुम् आगच्छत्। | ||
| तेजस्वी | नकारान्तः पुल्लिङ्गः तेजस्विन् शब्दः प्रथमा एकवचनम् | गुणिन् |
| संन्यासी | नकारान्तः पुल्लिङ्गः संन्यासिन् शब्दः प्रथमा एकवचनम् | गुणिन् |
| कश्चन तेजस्वी संन्यासी सर्वत्र भ्रमणं कृत्वा इदानीम् अस्माकं नगरे आगतवान् अस्ति। | ||
| भवान् | तकारान्तः पुल्लिङ्गः भवत् सर्वनाम-शब्दः प्रथमा एकवचनम् | महत् |
| भवान् अपि मन्दिरं गत्वा तम् पश्यतु। | ||
| सन्यासिनः | नकारान्तः पुल्लिङ्गः संन्यासिन् शब्दः षष्ठी एकवचनम् | गुणिन् |
| रामलालः सन्यासिनः दर्शनार्थं गतवान्। | ||
| आत्मनाम् | नकारान्तः पुल्लिङ्गः आत्मन् शब्दः षष्ठी बहुवचनम् | गुणिन् |
| स्वामिनम् | नकारान्तः पुल्लिङ्गः स्वामिन् शब्दः द्वितीया एकवचनम् | गुणिन् |
| आत्मनां स्वामिनं दृष्ट्वा कर्मचराः एवम् अवदन्। | ||
| ज्ञानिनम् | नकाराम्तः पुल्लिङ्गः ज्ञानिन् शब्दः द्वितीया एकवचनम् | गुणिन् |
| धीमन्तं कृतज्ञतां वदितुं मन्दिरं प्रति अगच्छत्। | ||
Let us now read different example sentences containing हलन्ताः पुल्लिङ्गाः शब्दाः.
| वयं सर्वे बेङ्गलुरोः निवासिनः सन्ति। | We are all residents of Bengaluru. |
| निवासिनः – नकारान्तः पुल्लिङ्गः निवासिन् शब्दः - प्रथमा बहुवचनम् | |
| धनवान् पुत्रं पाठयितुं विदुषः नियोजितवान्। | Richman engaged Scholars to teach his son. |
| धनवान् – तकारान्तः पुल्लिङ्गः धनवत् शब्दः - प्रथमा एकवचनम् विदुषः – सकारान्तः पुल्लिङ्गः विद्वस् शब्दः – द्वितीया बहुवचनम् | |
| काकः आत्मानं सुन्दरः इति अमन्यत। | Crow thought himself to be good looking. |
| आत्मानं – नकारान्तः पुल्लिङ्गः आत्मन् शब्दः - द्वितीया एकवचनम् | |
| दिलीपः सुहृद्भयां सह नगरं गच्छति। | Dilip goes to City with two friends. |
| सुहृद्भयां – दकारान्तः पुल्लिङ्गः सुहृद् शब्दः - तृतीया द्विवचनम् | |
| विद्यार्थिनः महता परिश्रमेण शास्त्राणि अधीयते। | Student learn Sastras by working hard. |
| विद्यार्थिनः – नकारान्तः पुल्लिङ्गः विद्यार्थिन् शब्दः – प्रथमा बहुवचनम् महता – तकारान्तः पुल्लिङ्गः महत् शब्दः – तृतीया एकवचनम् | |
| राज्ञः आज्ञां पालय। | Follow king’s Order. |
| राज्ञः – नकारान्तः पुल्लिङ्गः राजन् शब्दः – षष्ठी एकवनम् | |
| प्रतिभाशालिनां मन्त्रिणां मतान् श्रृत्वा राजा राज्यपरिपालनम् अकरोत्। | King ruled the kingdom hearing the words of intelligent ministers. |
| प्रतिभाशालिनां – नकारान्तः पुल्लिङ्गः प्रतिभाशालिन् शब्दः – षष्ठी बहुवचनम् मन्त्रिणां – नकारान्तः पुल्लिङ्गः मन्त्रिन् शब्दः – षष्ठी बहुवचनम् | |
| ज्ञानिनि ग्रामिणाम् प्रीतिः आदरः च स्तः | Villagers have respect and love for the wise man. |
| ज्ञानिनि – नकारान्तः पुल्लिङ्गः ज्ञानिन् शब्दः – सप्तमी एकवचनम् ग्रामिणाम् – नकारान्तः पुल्लिङ्ग) ग्रामिन् शब्दः – षष्ठी बहुवचनम् | |
It is possible to observe some common patterns in Vibhakthi forms for Halanthas with similar endings. We can use these patterns to identify the Shabdha when we read them in texts, slokas and poetry. We get a clearer picture when we do more writing practices.
ज्ञानबलार्थम् अवगमण-निश्चयार्थं च अभ्यासं कुर्म। Let us now do some practice exercises to check our understanding and strengthen our learning.
मरुत् – पञ्चमी बहुवचनम्
उत्तरम् - मरुद्भ्यः
बालिका _________ भिक्षाम् अददात्। (संन्यासिन्)
बालिका संन्यासिने भिक्षाम् अददात्।
We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering free. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.
You come across Halantha Shabdhas first time in this lesson. We got the initial taste of Halantha Pullinga Shabdhas. How do Halantha Shabdhas decline in Sthree and Napumsaka Lingas? We learn हलन्ताः स्त्रीलिङ्गाः तथा नपुंसकलिङ्गाः शब्दाः in the next two lessons to follow. Our next lesson is…..
Lesson 3 Halantha Sthrilinga Shabdas - हलन्ताः स्त्रीलिङ्गाः शब्दाः
 | 0 comments |
To get updates on
संस्कृतवीथी...
