SamskritaVeethy - Easy to Learn Sanskrit Courses!

संस्कृतवीथी - सरलं संस्कृतपठनम् !

Entry Level – Module 3 Sentence building in Samskritam - Lesson 8 - Indefinite References in Samskritam

प्रावेशिकः स्तरः - तृतीयः विभागः – संस्कृत-वाक्यरचना - अष्टः पाठः - चित्-चन-प्रयोगः

		We learn about........
		अङ्गुलं दीयेत हस्तम् अपहरिष्यते - कथा अनिर्णीते चित्-चन्-प्रयोगः चित्-अन्तरूपाणि त्रिषु लिङ्गेषु चन-अन्तरूपाणि त्रिषुलिङ्गेषु वाक्येषु चित्-चन-प्रयोगः – उदाहरणानि चिता वा चनेन युक्तानि अव्ययानि

यथा भारतीय-सम्प्रदायः तथा एतस्मिन् पाठस्य आरम्भं मङ्गलाचरणेन क्रियते। तन्निमित्तम् शिवानन्द-लहर्याः श्लोकः एकः अत्र उपस्थापितः अस्ति।

कञ्चित्कालमुमामहेश भवतः पादारविन्दार्चनैः कञ्चिद्ध्यानसमाधिभिश्च नतिभिः कञ्चित्कथाकर्णनैः। कञ्चित् कञ्चिदवेक्षणैश्च नुतिभिः कञ्चिद्दशामीदृशीं यः प्राप्नोति मुदा त्वदर्पितमना जीवन् स मुक्तः खलु॥

The sloka extols the aspects of Bhakthi as follows: “ Hey Umamahesha, who ever with joyfully surrendering his heart to you and reaches a state, where he spends his time partly doing Archana to your lotus feet, partly in Dhayana and Samadhi, partly doing Namaskara to you, partly listening to your stories and partly in your Darshan, and partly singing your Praise, has he not attained Jeevan Mukthi in this birth itself?”

Note the word ‘कञ्चित्’ which occurs repeatedly in the sloka! Each time it represents ‘कञ्चित्त् कालम्’ meaning ‘Some time’. This type of indefinite reference in Samskritam assumes Vibhakthi forms in tune with the Linga, Vachana of the those nouns which follow these words. We learn more about this interesting usage in this lesson.

We introduce the usage by way of a Story Lesson:

The indefinite forms (अनिश्चितार्थकाः शब्दाः) are highlighted in yellow. These forms give us the liberty of telling the story without using specific names and places. Before learning in detail about such usages, let us gain vocabulary from the story.

We can see in the above story the words कस्याञ्चित्, कश्चन, कञ्चन, किञ्चित् and कथञ्चित् are used unspecifically. Let us learn more on this type of usages.

अनिर्णीते चित्-चन्-प्रयोगः

‘किम्’ इति प्रश्नार्थक-शब्दः अस्माभिः परिच्छितः शब्दः। किं शब्दः त्रिषु लिङ्गेषु विभक्ति-रूपाणि स्विक्रियते। We are conversant with the word ‘किम्’ used in questions. It takes Vibhathi forms in all the three genders. You may have a look at their Vibhakthi forms by clicking the Links given below.

Let us read few example sentences and understand the meaning when ‘चित्’ is joined to Vibhakthi forms of ‘किम्’.

1. कश्चित् (कः + चित्) निद्यार्थी गच्छति।
2. कस्याञ्चित् (कस्याम् + चित्) रात्रौ सहसा वृष्टिः आसीत्।
3. कस्मिंश्चित् (कस्मिन् + चित्) गृहे चौर्यं जातम्।

In the first sentences it is not certain which student goes. ‘चित्’ is joined to ‘कः’ to indicate the uncertainness. ‘कः गच्छति’ इति निश्चयः नास्ति। ‘कः’ शब्देन ‘चित्’ योजयित्वा अनिर्णीताथं (अनिश्चयार्थकत्वं वा) बोध्यते। Similarly ‘चित्’ joining ‘कस्याम्’ in second sentence refers to in some uncertain Night (रात्रिः) and कस्मिन् + चित् in the third sentence tells about an uncertain House (गृहम्). Note that Linga, Vachana and Vibhakthi part of ‘किम्’ शब्दः matches with those of the Noun which they refer to. The same indefiniteness or uncertainness can be achieved using ‘चन’ in place of ‘चित्’.

We now learn the चित् and चन ending forms in all the three Lingas. Sandhi rules are followed while joining these avyayas to किम् Vibhakthi forms. We will be learning about Sandhi rules in the next module. As of now try to capture the final forms in all the Vibhakthi forms.

चित्-अन्तरूपाणि त्रिषि लिङ्गेषु

चन-अन्तरूपाणि त्रिषुलिङ्गेषु

वाक्येषु चित्-चन-प्रयोगः – उदाहरणानि

Example sentences are given in all the three Lingas, Vachanas and seven vibakthis to explain the usage of चित् and चन endings.

चिता वा चनेन युक्तानि अव्ययानि

We also come across the following type of usages.

1. तद् पुस्तकं कक्षायां कुत्रचित् भवितुम् अर्हति।
   That book can be somewhere in the class.
2. अहं तव गृहं कदाचित् आगमिष्यामि।
   I will come to your house sometimes.
3. अस्मिन् ग्रामे कतिचन पण्डिताः सन्ति।
   There are some scholars in this village.

The following table shows more examples of this type. We can also see equivalent expressions

It is now time to practice what we learned in this lesson. इदानीं पठितं विषयम् अधिकृत्य अभ्यासस्य समयः।

Practice Exercises - अभ्यास-प्रश्नानि

1. Please answer the questions on narrative. प्रश्नानाम् उत्तराणि पाठप्रसङ्गात् लिखत।
   1. शैत्यमयौ रात्रौ कः कुत्र किम् अकरोत् ?
   2. उष्ट्रः व्यापारिणं किं प्रार्थितवान् ?
   3. व्यापारिणः कारुण्यात् अन्ते किम् अभवत् ?
   4. कथायाः नीतिः का।
   5. कथायाम् दृष्टमानाः चितन्ताः चनान्ताः शब्दाः के ? ते कथं निर्मीयन्ते इति दर्शय।


2. Write चित् or चन endings to match the nouns given. निर्दिष्टानां विशेषानुगुणं किं शब्दस्य चित् वा चन युक्तं पदं लिखत
   

   उदाहरणम्-

   ________ नद्योः → कयोश्चित् / कयोश्चन नद्योः

   1. ________ छात्रेण
   2. ________ पुस्तकानाम्
   3. ________ स्त्रीषु
   4. ________ ग्रामाभ्याम्
   5. ________ मित्राणि
   6. ________ नद्याः
   7. ________ बालिकायै
   8. ________ नगरात्
   9. ________ वृक्षेषु
   10. ________ वृद्धाभिः


3. Complete the sentences using the words given in the box. कोष्टकस्थानां शब्दानां साहाय्येन वाक्यानि पूरयत।
   

   कस्याश्चित्     कैश्चित्     कदाचित्     कस्माञ्चन     कानिचन कुतश्चित्     केचन     काभ्यश्चित्     केषुचन     किञ्चित्

   1. प्रतिदिनं _______ अतिथिभ्यः आहारं ददातु।
   2. ________ छात्राः पुस्तकालये सन्ति।
   3. ________ नगरेषु चिकित्सालयानां न्यूनता वर्तते।
   4. सः _________ रोगात् पीडितः आसीत्।
   5. इदानीं ________ कथायाः संवादः जायते।
   6. मम _______ धनम् आवश्यकम्।
   7. यदा वयं जल्पं अकुर्म तदा ________ एकं कन्दुकम् आगत्य मध्ये अपतत्।
   8. अहं _______ बुद्धिमद्भिः सह काशीं गमिष्यामि।
   9. पूजार्थं _________ पुष्पाणि आनय।
   10. एतद् उपकारं वयं ________ न विस्मरामः।
4. Translate into Samskritam. संस्कृते अनुवादं कुरुत।
   
   1. Some Fisherman saw some Conches. (Conch - शङ्खुः Fisherman - धीवरः)
   2. Ramaa read some slokam. (Read – Use past tense लङि प्रयोक्तव्यमम)
   3. Prime minister goes abroad with some Secretaries. (Prime minister – प्रधानमन्त्री Secretary - सचिवः )
   4. Some boys are playing always. (always - सर्वदा)
   5. In some Schools students also do vedadyayanam. (वेदाध्ययनम्)
   6. Some rich people are also philanthropists. (philanthropist - दानशीलः)
   7. Get medicines quickly from some shop. (Medicine – औषधम्)
   8. Raghava is an executive in some bank. (Executive – अधिकारिन् शब्दस्य प्रथमा एकवचनम् Bank - वित्तकोषः)
   9. I have heard these Mantras in some audio recordings. (audio recording - ध्वनिमुद्रिका)
   10. Some travelers are strolling on the beach. (traveler – यात्रिन् beach – समुद्रतटः strolling - भ्रमति )

उत्तराणि पश्यतु! - Show Answers       उत्तराणि गूहयतु! - Hide Answers!

1. 1. शैत्यमयौ रात्रौ मरुभूमौ कश्चन अरबिव्यापारी तस्य पटकुट्यां संसुप्तः आसीत्।
   2. प्रभो, बहिः शैत्यं असहनीयं वर्तते। कृपया मम शिरः पटकक्षायाः अन्तः स्थापितुम् अनुमतिं ददातु इति उष्ट्रः व्यापारिणं प्रार्थितवान्।
   3. उष्ट्रः अन्ते पूर्णतया शिबिरस्य अन्तः आसीत्। परन्तु द्वयोः कृते शिबिरम् लघु आसीत्। तदा उष्ट्रः अवदत् यत् आवयोः द्वयोः कृते शिबिरम् इदम् अपर्याप्तम्। भवान् कृपया बहिः शेताम्।
   4. अनर्हाय कृतं उपकारम् आत्मनः कृते अपराधम्।
   5. कस्याञ्चित् – कस्याः + चित्
      कश्चन – कः + चन
      कञ्चन – कम् + चन
      किञ्चित् – किम् + चित्
      कथञ्चित् - कथम् + चित्


2. 1. केनचित् / केनचन छात्रेण
   2. केषाञ्चित् / केषाञ्चन पुस्तकानाम्
   3. कासुचित् / कासुचन स्त्रीषु
   4. काभ्याञ्चित् / काभ्याञ्चन ग्रामाभ्याम्
   5. कानिचित् / कानिचन मित्राणि
   6. कस्याश्चित् /कस्याश्चन नद्याः
   7. कस्यैचित् / कस्यैचन बालिकायै
   8. कस्माच्चित् / कस्माच्चन नगरात्
   9. केषुचित् / केषुचन वृक्षेषु
   10. काभिश्चित् / काभिश्चन वृद्धाभिः
3. 1. प्रतिदिनं काभ्यश्चित् अतिथिभ्यः आहारं ददातु।
   2. केचन छात्राः पुस्तकालये सन्ति।
   3. केषुचन नगरेषु चिकित्सालयानां न्यूनता वर्तते।
   4. सः कस्मच्ञ्चन रोगात् पीडितः आसीत्।
   5. इदानीं कस्याश्चित् कथायाः संवादः जायते।
   6. मम किञ्चित् धनम् आवश्यकम्।
   7. यदा वयं जल्पं अकुर्म तदा कुतश्चित् एकं कन्दुकम् आगत्य मध्ये अपतत्।
   8. अहं कैश्चित् बुद्धिमद्भिः सह काशीं गमिष्यामि।
   9. पूजार्थं कानिचन पुष्पाणि आनय।
   10. एतद् उपकारं वयं कदाचित् न विस्मरामः।
>
4. 1. कश्चन धीवरः कांश्चन शङ्खवः अपश्यत्।
   2. रमा कञ्चित् स्लोकम् अपठत्।
   3. प्रधानमन्त्री कैश्चित् सचिवैः सह विदेशं गच्छति।
   4. केचन बालकाः सर्वदा क्रीडन्ति।
   5. केषुचित् विद्यालयेषु छात्राः वेदाध्ययनम् अपि कुर्वन्ति।
   6. केचित् धनवन्तः दानशीलाः अपि सन्ति।
   7. कस्माच्चन आपणात् औषधम् आनय।
   8. राघवः कस्मिञ्चित् वित्तकोषे अधिकारी भवति।
   9. अहम् एतान् मन्त्रान् कासुचित् ध्वनिमुद्रिकासु श्रृतवान्।
   10. केचन यात्रिणः समुद्रतटे भ्रमन्ति।

We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering free. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.

We are familiar with लट्, लोट्, लङ् (भूतकालिकः) and लृङ् (भविष्यद्) forms of परस्मैपदिनः धातवः. We learned only the लट् forms of आत्मनेपदिनः धातवः। In the next few lessons we learn about these forms. Our next lesson is……
Lesson 9 Imperative forms of Atmanepadi Dhatus - आत्मनेपदिनः धातवः – लोट्लकारः

Upload

click to upload image

0 comments

Upload

click to upload image

×