SamskritaVeethy - Easy to Learn Sanskrit Courses!

संस्कृतवीथी - सरलं संस्कृतपठनम् !

Entry Level – Module 3 Sentence building in Samskritam - Lesson 9 - Imperative forms of Atmanepadi Dhatus

प्रावेशिकः स्तरः - तृतीयः विभागः – संस्कृत-वाक्यरचना - नवमः पाठः - आत्मनेपदिनः धातवः - लोट्लकारः

		We learn about........
		प्रसङ्गाः भिन्नाः। प्रार्थनाः आज्ञाः वा तान् अनुसृताः लोट्-आत्मनेपदान्ताः – रूपाणि प्रक्रिया च आत्मनेपदिनां धातूनां लोटि प्रथमपुरुष-रूपाणि लोटि आत्मनेपद-विशेषक्रियापदानि उदाहरण-वाक्यानि पाठे वर्तमानानां लोट्-क्रियापदानां विश्लेषणम्

We start this lesson with a Prayer– “ लोकाः समस्ताः सुखिनो वर्तन्ताम्।“. Yes! It is same as the popular version “लोकाः समस्ताः सुखिनो भवन्तु।“. भू धातोः लोट् रूपम् वृत धातोः समान-रूपेन अतिदिश्यते। Imperative form of भू धातुः is replaced with the similar form of वृत् धातुः with the same meaning. वृत् धातुः is an Atmanepadi Dhatu and hence we observe the change in the verb ending.

We present a Sloka from Divine Narayaneeyam as Prayer Song for this lesson.

ललितमुरलीनादं दूरान्निशम्य वधूजनै- स्त्वरितमुपगम्यारादारूढमोदमुदीक्षित: । जनितजननीनन्दानन्द: समीरणमन्दिर- प्रथितवसते शौरे दूरीकुरुष्व ममामयान् ।।

“Having heard the sweet sound of you at a distance, Gopis rushed near you and saw you in extreme joy. Oh, Shoure, Guruvayurappa, who caused happiness to one’s parents Yashoda and Nanda, please expel my diseases. “

We draw your attention to the pair दूरी कुरुष्व meaning expel. कृ is a उभयपदी धातुः, that is it assumes both Parasmeipada and Atmanepada forms. Here we observe the verb form as कुरुष्व, which is the मध्यमपुरुष-एकवचन Atmanepada form of कृ धातुः.

We have learned that लोट् Forms are used to express प्रार्थना or आज्ञा.
प्रार्थनाः सन्दर्भान् अनुसृत्य बहुविधाः। अग्रे पठाम।

प्रसङ्गाः भिन्नाः। प्रार्थनाः आज्ञाः वा तान् अनुसृताः

	सम्यक् अवगमनार्थम् अभ्यासम् कुरुध्वम् इति अध्यापकः चात्रान् वदति। Teacher tells the students “You all do practice exercises for perfect understanding.”
	माता पुत्रम् वदति यत् परीक्षायाम् उन्नतीं प्राप्त्यर्थम् ईश्वरं प्रार्थयस्व। Mother tells son “Pray to Eswara for best results in the exam”.
	विद्यालय-शुल्कार्थं भवती पितरं ज्ञापयताम् इति पुत्रः मातरं वदति। Son requests mother “Please remind Father of School fee”.
	तव विरामप्रार्थना अङ्गीकृता वा? तत्विषये प्रबन्धकेन अहं भाषै? इति युवकः सहप्रवर्तकम् उक्तवान्। Youth asked his colleague “Is your leave petition approved? May I talk with the Manager on that matter?”.
	द्वौ बालकौ गृहपाठं समाप्तवन्तौ। एकः वदति यत् इदानीं सुखेन शयावहै। Two students completed the home work. One of them tells “We can now peacefully sleep”.
लोककल्याणाय श्रेष्ठाः एवम् – प्रार्थयन्ते। For the welfare of the society noble men wish as follows - लोकाः सर्वे अन्यान् स्व बान्धवाः इव मन्यन्ताम्। May all consider others as their own. सर्वत्र मैत्रीभावः वर्धताम्। May friendship grow everywhere. सर्वथा सत्यमेव विजयताम्। May truth win always. देशे सदा शान्तिः समृद्धिः च वर्तेताम्। धनधान्य-सम्पत्तिः वर्धताम्। May peace and prosperity prevail in the country. May the wealth money and grain grow.

Please note the verb forms in the sentences are highlighted in yellow background. They are all Atmanepada Imperative forms (लोट्). We will be analysing these forms after learning the endings that are added to Dhatus indicate imperative mood (लोट्), common and special लोट् forms.

लोट्-आत्मनेपदान्ताः – रूपाणि प्रक्रिया च

We first list the imperative endings for Atmanepada forms. Later we look at the all the लोट् forms of some well known Atmanepada dhatus.

वन्द् (वन्द) is a known Atamanepadi Dhatu. Let us now look at the prakriyas for getting the “लोट्” forms of “वन्द् धातुः” in all the three Purushas and Vachanas.

इदानीम् वन्द् धातोः सर्वाणि लोट्-रूपाणि पश्याम। रूपेभ्यः अधः उदाहरणवाक्यानि अपि दत्तानि।

The above table can be used as a general reference for writing the लोट्-रूपाणि for many dhatus. We list the प्रथमपुरुष-रूपाणि for some commonly used dhatus which assume this general pattern. Please practice writing the other six forms using the above table as a guide. To verify your work, click the Dhatu names to view the complete लोट् forms of that Dhatu

Kriyapadani of certain Atmanepadi Dhatus do not conform to the general pattern seen above. We list some of such dhatus before we read some example senetences.

लोटि आत्मनेपद-विशेषक्रियापदानि

कृ धातुः उभयपदी अस्ति। We see below आत्मनेपद-लोट्-क्रियापदानि of कृ धातुः.

ज्ञा, भुज् अपि आत्मनेपदिनौ धातौ। तयोः लोट्-रूपाणि अधः दीयन्ते।

शी, ब्रू and अधि + इ are other three Atmanepada Dhatus which assume special verb forms.

Here are few examples sentences with आत्मनेपद-लोट्-क्रियापदानि.

उदाहरण-वाक्यानि

पाठे वर्तमानानां लोट्-क्रियापदानां विश्लेषणम्

Let us now analyse the verb forms we read in प्रसङ्गाः भिन्नाः…..

Well, we complete this lesson with our usual practice exercises. यथावत् इमं पाठं अभ्यासप्रशनैः समापयामः।

Practice Exercises - अभ्यास-प्रश्नानि

1. Write all the imperative (लोट्) forms of the given Dhatu. धातूनाम् सर्वाणि लोट् रूपाणि लिखत।
   1. शी धातुः
   2. प्लु धातुः
   3. कूर्द् धातुः
   4. त्रै धातुः
   5. सेव् धातुः


2. Write the imperative (लोट्) form as directed. निर्देशानुसरणं धातोः लोट्-रूपं लिखत।
   1. कृ धातोः उत्तमपुरुष-एकवचनरूपम्
   2. भाष् धातोः मध्यमपुरुष-एकवचनरूपम्
   3. कम्प् धातोः उत्तमपुरुष-बहुवचनरूपम्
   4. मुद् धातोः प्रथमपुरुष-बहुवचनरूपम्
   5. अप + ईक्ष मध्यमपुरुष-बहुवचनम्
   6. क्षम् धातोः प्रथमपुरुष-द्विवचनम्
   7. ब्रू धातोः उत्तमपुरुष-द्विवचनम्
   8. वि + जि धातोः मध्यमपुरुष-एकवचनम्
   9. वृध् धातोः उत्तमपुरुष-द्विवचनम्
   10. स्पर्ध धातोः मध्यमपुरुष-बहुवचनम्


3. Rewrite the sentence replacing the present form (लट्) with imperative form (लोट्). वाक्येषू लट्-क्रियापदानां स्थानेषु तेषाम् अनुरूपानि लोट्-पदानि लिखित।
   1. वृक्षेषु पुष्पाणि शोभन्ते।
   2. वयं देवं वन्दावहे।
   3. शुभवार्त्तां श्रुत्वा ते सर्वे मोदन्ते।
   4. त्वम् प्रकृति-सौन्दर्यं निरीक्षसे।
   5. अहम् धनसंपत्तौ तव तुल्यं वर्ते।
   6. यूयं कीर्तिं लभध्वे।
   7. ते स्पर्धाम् विजयन्ते।
   8. भवान् माम् कष्टात् त्रायते।
   9. युवां विजयं कामयेथे।
   10. अपुत्राः पुत्रिणः वर्तन्ते।
4. Replace the Parasmeipadi verb forms with suitable atmanepada verb froms given in the box. पर्स्मैपदक्रीयापदानां स्थाने कोष्टकात् उचितानि आत्मनेपदक्रियापदानि चित्वा निवेशय।
   

   मोदताम्     त्रायताम्     ब्रवै     लभस्व     वर्तताम् वर्तोथाम्     अवलोकै     वन्दध्वम्     कुर्वताम्     बाधताम्

   1. वयं सत्यं हितं वदाम।
   2. त्वम विजयं प्राप्नुहि।
   3. सीता गीतं श्रुत्वा तुष्यतु।
   4. युवां गृहे भवतम्।
   5. भगवान् अस्माकं रक्षतु।
   6. अहं तत् चित्रं पश्यानि वा ?
   7. यूयं देवम् प्रणमत।
   8. छात्राः गृहकार्यं कुर्वन्तु।
   9. बलवान् बलहीनं न पीडतु।
   10. अस्माकं गृहे सर्वता आनन्दं भवतु।
5. Translate into Samskritam. संस्कृते अनुवादं कुरुत।
   
   1. You may sleep here happily. (Use भवान्)
   2. Boys! You all follow me. (to follow – अनु + वृत्)
   3. May you bear hardship for some days. (to bear – सह hardship – कष्टम् some - कतिचन )
   4. Let us jump into the river to save our lives. (to jump -कूर्द् to save our lives - आत्मरक्षणार्थम्)
   5. You two do the home work now.
   6. Do not be sad. (to be sad – खिद्)
   7. Let us serve the country. (to serve - सेव )
   8. May you all learn Samskritam. (to learn – अधि + ई)
   9. May the parents forgive us. (parents – पितरौ to forgive – क्षम्)
   10. All please talk loudly. (loudly - उच्चैः)

उत्तराणि पश्यतु! - Show Answers       उत्तराणि गूहयतु! - Hide Answers!

1. 1. शी धातोः आत्मनेपद-क्रियापदानि (लोट्)
      	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
      प्रथमपुरुषः	शेताम्	शयाताम्	शेरताम्
      मध्यमपुरुषः	शेष्व	शयाथाम्	शेध्वम्
      उत्तमपुरुषः	शयै	शयावहै	शयामहै

   2. प्लु धातोः आत्मनेपद-क्रियापदानि (लोट्)
      	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
      प्रथमपुरुषः	प्लवताम्	प्लवेताम्	प्लवन्ताम्
      मध्यमपुरुषः	प्लवस्व	प्लवेथाम्	प्लवध्वम्
      उत्तमपुरुषः	प्लवै	प्लवावहै	प्लवामहै

   3. कूर्द् धातोः आत्मनेपद-क्रियापदानि (लोट्)
      	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
      प्रथमपुरुषः	कूर्दताम्	कूर्देताम्	कूर्दन्ताम्
      मध्यमपुरुषः	कूर्दस्व	कूर्देथाम्	कूर्दध्वम्
      उत्तमपुरुषः	कूर्दै	कूर्दावहै	कूर्दामहै

   4. त्रै धातोः आत्मनेपद-क्रियापदानि (लोट्)
      	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
      प्रथमपुरुषः	त्रायताम्	त्रायेताम्	त्रायन्ताम्
      मध्यमपुरुषः	त्रायस्व	त्रायेथाम्	त्रायध्वम्
      उत्तमपुरुषः	त्रायै	त्रायावहै	त्रायामहै

   5. सेव् धातोः आत्मनेपद-क्रियापदानि (लोट्)
      	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
      प्रथमपुरुषः	सेवताम्	सेवेताम्	सेवन्ताम्
      मध्यमपुरुषः	सेवस्व	सेवेथाम्	सेवध्वम्
      उत्तमपुरुषः	सेवै	सेवावहै	सेवामहै



2. 1. करवै
   2. भाषस्व
   3. कम्पामहै
   4. मोदन्ताम्
   5. अपेक्षध्वम्
   6. क्षमेताम्
   7. ब्रवावहै
   8. विजयस्व
   9. वर्धावहै
   10. स्पर्धध्वम्
3. 1. वृक्षेषु पुष्पाणि शोभन्ताम्।
   2. वयं देवं वन्दावहै।
   3. शुभवार्त्तां श्रुत्वा ते सर्वे मोदन्ताम्।
   4. त्वम् प्रकृति-सौन्दर्यं निरीक्षस्व।
   5. अहम् धनसंपत्तौ तव तुल्यं वर्तै।
   6. यूयं कीर्तिं लभध्वम्।
   7. ते स्पर्धाम् विजयन्ताम्।
   8. भवान् माम् कष्टात् त्रायताम्।
   9. युवां विजयं कामयेथाम्।
   10. अपुत्राः पुत्रिणः वर्तन्ताम्।
>
4. 1. वयं सत्यं हितं ब्रवै।
   2. त्वम विजयं लभस्व।
   3. सीता गीतं श्रुत्वा मोदताम्।
   4. युवां गृहे वर्तेथाम्।
   5. भगवान् अस्माकं त्रायताम्।
   6. अहं तत् चित्रं अवलोकै वा ?
   7. यूयं देवम् वन्दध्वम्।
   8. छात्राः गृहकार्यं कुर्वताम्।
   9. बलवान् बलहीनं न बाधताम्।
   10. अस्माकं गृहे सर्वता आनन्दं वर्तताम्।
5. 1. भवान् अत्र सुखेन शेताम्।
   2. हे बालकाः! भवन्तः सर्वे माम् अनुवर्तन्ताम्। (अथवा यूयं सर्वे माम् अनुवर्तध्म्।)
   3. त्वम् कतिचन कालं कष्टं सहस्व।
   4. वयं आत्मरक्षणार्थं नद्यां कूर्दामहै।
   5. युवां द्वौ इदानीं गृहकार्यं कुर्वाथाम्।
   6. मा खिद्यस्व।
   7. वयं देशं सेवामहै।
   8. यूयं सर्वे संस्कृतम् अधीध्वम्।
   9. पितरौ अस्माकं क्षमेताम्।
   10. सर्वे कृपया उच्चैः भाषन्ताम्।

We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering free. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.

So far we have learned लट् and लोट् forms of दिदिनः धातवः।. Next in the row is लङ्-रूपाणि (भूतकालिकः). Our next lesson teaches us these forms. Our next lesson is……
Lesson 10 Past Tense forms of Atmanepadi Dhatus - आत्मनेपदिनः धातवः - लङ्लकारः

Upload

click to upload image

0 comments

Upload

click to upload image

×