SamskritaVeethy - Easy to Learn Sanskrit Courses!

संस्कृतवीथी - सरलं संस्कृतपठनम् !

Entry Level – Module 2 Samskrit Noun and Verb forms - Lesson 21 - Fifth Case Noun Forms in Samskritam

प्रावेशिकः स्तरः - द्वितीयः विभागः – संस्कृत-नामपदानि क्रियापदानि च - एकविंशतिः पाठः - पञ्चमी विभक्तिः

		We learn about........
		Samskrita Sambhashanam - सम्भाषणम् संस्कृतम् अपादाने पञ्चमी विभक्तिः – प्रस्तावः – Introduction पञ्चमीविभक्तिरूपाणि सर्वनाम-शब्दानां पञ्चमीविभक्तिरूपाणि विभागाश्रये पञ्चमी विभक्तिः कुतः? कस्मात्? ‘तः’ प्रयोगः भय-हेतुं निर्दिष्टार्थम् पञ्चमी विभक्तिः रक्षणप्रापणे पञ्चमी विभक्तिः ‘बहिः’, ‘आरभ्य’, ‘पूर्वम्’, ‘परः’ – एतैः सह पञ्चमी विभक्तिः

Samskrita Sambashanam – सम्भाषणम् संस्कृतम्

Please click the heading to view the Sambashana video chosen for this lesson. The video is useful as,

• It refreshes the usage of यथा – तथा. (यथा – तथा विषये पुनस्मारणम्)
• It serves as a revision for past tense forms of ‘to be’ (अस्-धातुः) which we learned in Lesson 13 of this module.
• It teaches the use of word ‘एक’ in three Lingas. (एकः, एका, एकम्)

Here are the English meanings for some new Shabdhas.

• स्वातन्त्र-सङ्ग्राम-कालः – Independence Movement
• वार्षिकोत्सवः – Anniversary Celebration
• कीटाः – Insects (कीटः कीटौ कीटाः)
• शुनकः - dog
• बिडालः - Cat
• दूरदर्शनम् - Television
• विदेशीयघटी – Imported watch (ईकारान्तः स्त्रीलिङ्ग-शब्दः)
• रजतपात्रम् – Silver Vessel
• कपाटिकाः – Cupboards (कपाटिका कपाटिके कपाटिकाः - आकारान्तः स्त्रीलिङ्ग-शब्दः)
• कम्बलाः – Blankets (कम्बलः कम्बलौ कम्बलाः)
• सङ्गणकानि – Computers (सङ्गणकम् सङ्गणके सङ्गणकानि)
• गुलिकाः – Tablets (गुलिकः गुलिकौ गुलिकाः
• परामर्शम् – Referring, Conclusion
• कङ्कतम् - Comb
• दन्तकूर्चः – Tooth Brush

अपादाने पञ्चमी विभक्तिः – प्रस्तावः - Introduction

In our earlier lessons we learned about the Vibhkthi equivalents of prepositions by, with and for. Preposition ‘from’ which conveys an ablative sense (Separation) can be paired with पञ्चमी विभक्तिः. Please look at the pictures given below and the sentences formed for each scenario.

कर्तृपदम्	कुतः	क्रियापदम्
बालकः विद्यालयात् आगच्छति।
कर्तृपदम्	कुतः	क्रियापदम्
फलं वृक्षात् पतति।
कर्तृपदम्	कुतः	क्रियापदम्
महिला पाकशालायाः आगच्छति।

Words highlighted in yellow are in Panchami Vibhakthi and it can be related to prepositions ‘from or since’ in English. In this lesson we propose to learn पञ्चमी विभक्तिः forms and its use in the following instances.

• पञ्चमी विभक्तिः is used to indicate the point of separation. – विभागाश्रये पञ्चमी विभक्तिः.
• पञ्चमी विभक्तिः is used to answer questions of the form "Where from?" or "When forth?” - कुतः? कस्मात्?
• पञ्चमी विभक्तिः is used to indicate cause of Fear – भय-हेतुं निर्दिष्टार्थम् पञ्चमी विभक्तिः
• पञ्चमी विभक्तिः indicates the one from which is protected – रक्षणप्रापणे पञ्चमी विभक्तिः
• पञ्चमी विभक्तिः is used with some अव्ययाः. – ‘बहिः’, ‘आरभ्य’, ‘पूर्वम्’, ‘परः’ इत्येषां प्रयोगे पञ्चमी विभक्तिः.

First, we learn the पञ्चमी forms of different Endings in three Genders.

पञ्चमीविभक्तिरूपाणि

पञ्चमी विभक्तिः forms for our known अजन्तशब्दाः are highlighted and placed along with other known four विभक्तिः forms in tables. You may click the table headings to view all eight Vibhakthi forms of the Shabdha.

सर्वनाम-शब्दानां पञ्चमीविभक्तिरूपाणि – Fifth case forms of the pronouns

Let us also learn the पञ्चमी विभक्तिः forms of सर्वनामशब्दाः

विभागाश्रये पञ्चमी विभक्तिः

When something or someone is leaving from somewhere, the point of separation is indicated using पञ्चमी-विभक्तिः. Let us look at the examples given earlier.

1. वृक्षात् फलं पतति। - Fruit falls and gets separated from the tree.
2. बालकः विद्यालयात् आगच्छति। - The boy comes from School, or he is leaving the School.
3. महिला पाकशालायाः आगच्छति। - Woman comes from the kitchen or She leaves the kitchen.

Let us look at more examples and understand the use of पञ्चमी विभक्तिः.

कुतः? कस्मात्?

Another way for fixing the Panchami ending is by asking the question “Where from? Or Whom from?” (कस्मात्/कस्याः). The answer to this type questions takes in पञ्चमी forms. This approach helps us to understand the use of पञ्चमी-विभक्तिः on a wide range of instances. Following examples explain clearly the usage.

‘तः’ प्रयोगः

We have seen in some of our earlier Sambashana Videos ‘तः’ ending to the base noun forms (प्रातिपदिकम्) gives the sense of ‘from’. ‘तः’ Endings provide an easy way out for expressing पञ्चमी sense. For example,

नागेशः कस्मात् आगतवान्?
नागेशः बङ्गलूरु-नगरात् आगतवान्।

The same can be expressed by adding ‘तः’ to बङ्गलूरु.

नागेशः कुतः आगतवान्?
नागेशः बङ्गलूरुतः आगतवान्।

Note in this case, the question word कस्मात् is replaced by the Avyaya कुतः.

Let us add few more examples to show the ease of ‘तः' endings.

भय-हेतुं निर्दिष्टार्थम् पञ्चमी विभक्तिः

पञ्चमी विभक्तिः indicates the cause for fear. The meaning of ‘भी’ Dhatu is 'to fear'. It assumes irregular verbal forms. We have provided the present tense forms of 'भी’ Dhatu in all पुरुषः and वचनम्.

Please click the heading to view verb forms of ‘भी धातुः in all tenses and moods. Following examples clearly explains the use of पञ्चमी विभक्तिः with the cause of fear. We have also provided alternate forms with ‘तः’ Ending.

रक्षणप्रापणे पञ्चमी विभक्तिः

पञ्चमी विभक्तिः enjoins word which indicates the danger or misfortune from which one is saved or protected. Dhatu used in this case is ‘रक्ष्’. Examples sentences are shown both with पञ्चमी विभक्तिः and ‘तः’ Ending.

‘बहिः’, ‘आरभ्य’, ‘पूर्वम्’, ‘परः’ – एतैः सह पञ्चमी विभक्तिः

पञ्चमी विभक्तिः is also used when followed by some अव्ययाः पदाः like,

बहिः – Outside

आरभ्य - Starting

पूर्वम् – Before, earlier

परः – After, Later

There are few more similar Avyayas which facilitates the occurrence of पञ्चमी विभक्तिः. We will be learning about more on these in our next module. Let us now look at some examples for this type.

As in the case of चतुर्थी विभक्तिः, we recommend you to try to recognize पञ्चमी-विभक्ति-रूपाणि in texts and slokas you read. We will be working in a comprehensive way on identifying the usage of Vibakthis with the help of short essays and stories in the modules to follow. Let us now do some practice on what we have learned in this lesson. इदानीम् अभ्यासं कुर्म।

Practice Exercises - अभ्यास-प्रश्नानि

1. Write Fifth case forms in all three Vachanas for the given Shabdha. दत्त शब्दस्य पञ्चमीविभक्तिरूपाणि त्रिषु अपि वचनेष् लिखन्तु।

   उदाहरणम्

   वृक्षः – अकारान्तः पुल्लिङ्गशब्दः
   वृक्षात् वृक्षाभ्याम् वृक्षेभ्यः

   1. फलम् – अकारान्तः नपुंसकलिङ्गशब्दः
   2. नौका (Boat) – आकारान्तः स्त्रीलिङ्गशब्दः
   3. शक्तिः – इकारान्तः स्त्रीलिङ्गशब्दः
   4. त्वम् – दकारान्तः युष्मद्-शब्दः त्रिषु लिङ्गेषु
   5. भवान् – नकारान्तः पुल्लिङ्गशब्दः
   6. गुरुः – उकारान्तः पुल्लिङ्गशब्दः
   7. मुनिः – इकारान्तः पुल्लिङ्गशब्दः
   8. भ्राता – ऋकारान्तः पुल्लिङ्गशब्दः
   9. गौरी – ईकारान्तः स्त्रीलिङ्गशब्दः
   10. अस्थि – इकारान्तः नपुंसकलिङ्गशब्दः (दधिशब्दवत्)


2. Translate the sentences into Samskritam. दत्तानां वाक्यानां संस्कृत-अनुवादम् कुरुत ।
   
   1. I bring water from the Well. (Well - कूपः)
   2. Kings protect people from enemies. (King – नृपः Enemy - शत्रुः)
   3. They live outside the village. (to live - वस्)
   4. You brought the books from the teacher.
   5. Ramesh came from Bengaluru.
   6. Lalitha throws the ball from hand. (To throw – क्षिप् Ball – कन्दुकम् - Hand - हस्तः)
   7. Ganga originates from Himalayas. (to originate – उद् + भू)
   8. I eat fruit after a meal. (Meal - भोजनम्)
   9. These flowers are falling from that Creeper. (Creeper - लता)
   10. Farmer leads the goat from the village.


3. Fill in the blanks with suitable Panchami forms of the words given in parentheses. आवरणे दत्तैः शब्दानां पञ्चमी-पदैः रिक्तस्थानानि पूरयतु।
   1. अङ्कुराः _____ उद्भवन्ति। (बीजानि)
   2. यात्रिकः ______ अवतरति। (नौका)
   3. ______ अश्रूणि स्रवन्ति (नेत्रे)
   4. एषा कथा ______ उद्धृता । (हितोपदेशम्)
   5. शिष्याः _____ जलम् आनयन्ति। (नदी)
   6. क्षीरं _____ प्रवहति। (धेनुः)
   7. यात्रिकः ____ काशीं गच्छति । (हिमगिरिः)
   8. कर्णः _____ कुण्डलानि निष्कास्य दत्तवान् । (कर्णौ)
   9. _____ बहिः मार्गाः सन्ति। (वाटिका)
   10. ______ आरभ्य एव रामः अध्ययनशीलः आसीत्। (बाल्यकालः)
   11. देवः ____ सज्जनान् रक्षति। (दुष्टाः)
   12. मूषकः _____ बिभेति। (बिडालः Cat)
   13. ______ परं वयं मिलन्ति। (वर्षाः)
   14. राजेशः ______ धान्यं स्वीकरोति। (एषः)
   15. सा _______ संस्कृतं ज्ञास्यति। (अहम्)

उत्तराणि पश्यतु! - Show Answers       उत्तराणि गूहयतु! - Hide Answers!

1. 1. फलात् फलाभ्याम् फलेभ्यः
   2. नौकायाः नौकाभ्याम् नौकाभ्यः
   3. शक्त्त्याः (शक्तेः) शक्तिभ्याम् शक्तिभ्यः
   4. त्वत् युवाभ्याम् युष्मत्
   5. भवतः भवद्भ्याम् भवद्भ्यः
   6. गुरोः गुरुभ्याम् गुरुभ्यः
   7. मुनेः मुनिभ्याम् मुनिभ्यः
   8. भ्रातुः भ्रातृभ्याम् भ्रातृभ्यः
   9. गौर्याः गौरीभ्याम् गौरीभ्यः
   10. अस्थ्नः अस्थिभ्याम् अस्थिभ्यः


2. 1. अहं कूपात् जलम् आनयामि।
   2. नृपाः जनान् शत्रुभ्यः रक्षन्ति।
   3. ते ग्रामात् बहिः वसन्ति।
   4. त्वम् अध्यापकात् पुस्तकानि आनयः।
   5. रमेशः बेङ्गलूरुतः आगच्छत्।
   6. ललिता हस्तात् कन्दुकं क्षिपति।
   7. गङ्गा हिमालयात् उद्भवति।
   8. अहं भोजनात् परं फलं खादामि।
   9. एतानि पुष्पाणि तस्याः लतायाः पतन्ति।
   10. कृषकः अजं ग्रामात् नयति।


3. 1. अङ्कुराः बीजेभ्यः उद्भवन्ति।
   2. यात्रिकः नौकायाः अवतरति।
   3. नेत्राभ्याम् अश्रूणि स्रवन्ति।
   4. एषा कथा हितोपदेशात् उद्धृता।
   5. शिष्याः नद्याः जलम् आनयन्ति।
   6. क्षीरं धेनोः (धेन्वाः) प्रवहति।
   7. यात्रिकः हिमगिरेः काशीं गच्छति।
   8. कर्णः कर्णाभ्यां कुण्डलानि निष्कास्य दत्तवान् ।
   9. वाटिकायाः बहिः मार्गाः सन्ति।
   10. बाल्यकालात् आरभ्य एव रामः अध्ययनशीलः आसीत्।
   11. देवः दुष्टेभ्यः सज्जनान् रक्षति।
   12. मूषकः बिडालात् बिभेति।
   13. वर्षेभ्यः परं वयं मिलन्ति।
   14. राजेशः एतस्मात् धान्यं स्वीकरोति।
   15. सा मत् संस्कृतं ज्ञास्यति।

We welcome your views and suggestions on this lesson. Please post your comments and replies after registering free. Please also send a mail to samskrit@samskritaveethy.com for any clarification on the lesson.
We have so far learned....

• नामपदानि - सर्वनामशब्दाः - प्रथमा विभक्तिः, द्वितीया विभक्तिः, तृतीया विभक्तिः, चतुर्थी विभक्तिः संबोधन-प्रथमा विभक्तिः च
• लटि क्रियारूपाणि - परस्मैपदिनः धातवः आत्मनेपदिनः धातवःच - Causative verb forms in Samskritam - णिजन्त-क्रियापदानि, उपसर्गाः
• Sanskrit Verb Forms Imperative Mood - आज्ञाप्रार्थनादिषु लोट्
• Past actions - Noun forms using क्तवतु-प्रत्ययः , लङ् – रूपाणि (Past tense Verb forms) and स्म-प्रयोगः to represent habitual actions.
• Future Tense Verb Forms (ऌट्-रूपाणि)
• पूर्वकालिकः Forms with Suffixes क्त्वा/ल्यप् and तुमुन् Endings and their usages
• पञ्चमी-विभक्ति-रूपाणि

पञ्चमीविभक्तिः the Ablative case is used to represent propositions from and since in English. We have been hearing expressions like,मम नाम, तस्य पिता, तव माता used to indicate the relationship a noun holds to some one or something. The English pronoun forms like my, his, her your etc are equivalent to these forms which are in षष्ठी-विभक्तिः. Yes our next lesson in order is षष्ठी-विभक्तिः forms and their uses. Our next lesson is…
Lesson 22: Sixth Case Noun Forms in Sanskrit - षष्ठी विभक्तिः

Upload

click to upload image

0 comments

Upload

click to upload image

×